Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik-majmua

savol  va  topshiriqlar:

---

52
qolipga,  o‘lchamga  solinishi 
vazn 
yoki 
she’riy  tizim
  deb 
ataladi.  she’r  tizimlari  mana  shu  qolipga  solingan  nutqqa 
nimaning  asos  sifatida  olinayotganiga  qarab  bir-biridan  farq 
qiladi.  o‘zbek  she’riyatida  asosan  uchta: 
barmoq,  aruz
  va 
erkin
  vaznlar  qo‘llanib  kelingan.  o‘zbek  she’riyatida  eng 
ko‘p  o‘rin  egallaydigan 
barmoq
  deb  atalgan  she’r  tizi-
mida  misralar dagi  bo‘g‘inlar  miqdori  asosiy  o‘lchov  hisob-
lanadi.  barmoq  she’r  tizimida  misralarda  bo‘g‘inlar  soni 
bir  xil  miqdori  takrorlanadi  va  bir  xil  guruhlanadi,  biroq 
bo‘g‘inlarning  sifati,  ya’ni  ochiq-yopiqligi,  uzun-qisqaligi 
muhim  emas.  o‘zbek  she’riyatiga  arab  va  fors  she’riyatidan 
kirib  kelgan 
aruz
  deb  nomlangan  tizimda  esa  misralardagi 
hijolarning  qat’iy  miqdori,  qat’iy  guruhlanishidan  tashqari 
qat’iy  sifati,  ya’ni  qisqa,  cho‘ziq  va  o‘ta  cho‘ziqligi  ham 
muhim  ahamiyatga  ega.  hozirgi  o‘zbek  she’riyatiga  xos 
vaznlardan  yana  biri 
erki n
  she’r  tizimi  deb  ataladi.  erkin 
vaznda  bir  o‘lchamdan  boshqasiga  erkin  o‘tib  ketilaveradi. 
Unda  na  bo‘g‘inlar  va  na  turoqlar  sonining  bir  xilligiga 
rioya  qilinadi.  erkin  she’rda  shoirning  badiiy  niyati,  qan-
day  fikr-u  tuyg‘uni  qay  shaklda  ifodalash  istagi  hal  qi luvchi 
ahamiyat  kasb  etadi.
barmoq  she’r  tizimida,  yuqorida  aytganimizdek,  misra-
lardagi  bo‘g‘inlarning  miqdori  asosiy  o‘lchov  hisoblanadi. 
barmoqda ikki xil vazn bor: 
sodda vazn, qo‘shma vazn
. agar 
she’rning  boshidan  oxirigacha  misralardagi  bo‘g‘inlar  miq-
dori bir xil bo‘lsa,