Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik-majmua

mutlaq
 
qofiya
 deb atash qabul 
qilingan.  mumtoz  she’r  ilmiga  ko‘ra  raviy  so‘zning  asosida 
(o‘zagida)  bo‘lishi  talab  etilgan.  ammo  ijod  amaliyotida 
ba’zan  bu  talabdan  chetga  chiqishlar  ham  kuzatiladi.  Uvay-
siyning  «kun  va  tun»  chistonida  ham  shu  holatni  ko‘ramiz. 
«Ko‘rmagan» – «sig‘magan» qofiyasidagi raviy («n» tovushi) 
o‘zakda emas, qo‘shimchaning tarkibida joylashgan.
Eslab  qolish  kerakki,  «lola  –  piyola»,  «banda  –  хanda» 
kabi  qofiyalarda  «a»  unlisi  emas,  balki  «l»  hamda  «d»  un
-
doshlari  raviy  hisoblanadi.  so‘zdagi  cho‘ziq  unlilargina 
raviy  bo‘la  oladi.  qisqa  unlilar  raviy  bo‘lolmaydi.  masalan, 
shoiraning «Uvaysiyman» radifli g‘azalida «mubtalo», «osh
-
no», «muddao», «mosivo» so‘zlaridagi «o» unlisi raviydir.
Qofiyadan  keyin  takrorlanadigan  so‘z  yoki  so‘zlar  birligi 
radif deyiladi. yuqorida siz o‘rgangan:

---

237
bu kun, ey do‘stlar, farzandi jononimni sog‘indim,
Gado bo‘lsam ne ayb, ul shohi davronimni sog‘indim, –
bayti bilan boshlanuvchi she’rida «jononimni», «davronimni» 
kabi  so‘zlar  qofiyadosh  bo‘lsa,  ulardan  keyin  takrorlanuvchi 
«sog‘indim» radifdir.
radif  bir  necha  so‘zdan  ham  iborat  bo‘lishi  mumkin. 
Uvaysiy ning:
ki bulbul nola, afg‘on aylamakni mendin o‘rgandi,
Vujudin sham’i so‘zon aylamakni mendin o‘rgandi, –
baytida  «afg‘on»,  «so‘zon»  qofiyasidan  keyingi  uch  so‘zdan 
iborat «aylamakni mendin o‘rgandi» radif bo‘lib kelgan.