Umumiy o‘rta ta'lim maktablarining 4- sinfi uchun darslik

. 5. Oddiy kasrlar ko‘rinishida yozing:

4,46; 7,36; 0,06; 3,08; 10,48; 14,36.

2. 
   Zavodda reja bo‘yicha 21 ish kunida jami 94 500 ta detal tayyorlanishi kerak edi. Lekin detallar muddatidan oldin 15 ish kunida tayyor- landi. Zavodda har kuni rejadagidan nechta ortiq (a detal tayyorlangan?
   

1.

O‘nli kasr ko‘rinishida yozib, o‘sib borish tarti-

bida joylashtiring. Topshiriqni bajarishda sonlar

o‘qidan foydalaning:

7 _; 3 _; 8 _; 2 _; 5 _; 1

10 ^; 10 ^; 10 ^; 10 ^; 10 ^; 10 ■

2. 
   O‘nli kasrlarni taqqoslang:
   

4,28 □ 4,21 7,84 □ 8,16

5,03 □ 5,08 1,46 □ 1,96

O‘nli kasrlar xona birliklari bo‘yicha taqqoslanadi.

5,23 > 5,21 chunki 3 > 1.

6,18 < 7,11 chunki 6 < 7.

3. Oddiy kasrlarni mos bilan birga yozing: 7 10 va 7,3;

₈

¹ 100 va 1.⁰⁸;

₃ —

³ 10

⁶100

keluvchi

va 3,8;

va 6,07;

o‘nli

41

32

kasr ko‘rinishi

^{va 41}'¹⁸;

100 ^{va 32}’¹⁶'

4. 
   2,6 va 2,9 sonlarini sonlar o‘qida belgilang va taqqoslang:
   

I I I I I I I I I I

0 123456789 10

5. 
   Chizma asosida masala tuzing va yeching:
   

2 448 l



O‘nli kasrlarni taqqoslang:

7,84 □ 7,91

4,76 □ 4,76

6,03 | 6,01

3,18 | 2,96

2. 
   Tenglamalarni yeching:
   

725- x =43 500: 100

1. 
   Nilufar uzunligi 7cm, Nafisa esa uzunligi 70mm bo‘lgan tasma qirqib oldi. Ularning qaysi biri uzunroq tasma qirqib olgan?
   

1) Tasmalarni chizmalarda ifodalang va taqqos- lang.

2) Tasmalar uzunligini detsimetrda ifodalang va taqqoslang.



1 cm=10 mm, demak, 7 cm=70 mm.

2) 1 cm = A dm, demak, 7 cm = — dm = 0,7 dm. 10 10

1 mm = —dm, demak, 70mm = — dm = 0,70 dm. 100 100

Xulosa: 0,7dm=0,70dm.

2. 
   Taqqoslang:
   

0,83 □ 0,830

17,3 □ 14,3

8,70 | 8,7

7,71 | <7,81

3. 
   Chizma asosida masala tuzing va yeching.
   

21 468 kg

f • • • > • 4

? kg ? kg

4. 
   Taqqoslang:
   

4dm 8mm

3 m 70 mm : 5. 124 440:60

□ 1 m 308 mm

370 cm

228 090 : 30 4 273 • 83 3 148 • 75

6. 
   Taqqoslang:
   

0,30 □ 0,3

12,46 | 14,46

1. O‘nli kasrlarni qo‘shish va ayirish amallari „us- tun“ qoidasi bo‘yicha bajariladi. Bunda kasrlar- ning butun qismlari ostiga butun qismlari, kasr qismlari ostiga kasr (o‘nliklar ostiga o‘nliklar, yuzliklar ostiga yuzliklar, mingliklar ostiga ming- liklar va hokazolar) yoziladi. Masalan:

49,768+4,906=54,674

49,768

4,906

54,674

18,73 - 2,84 = 15,89

18,73

^- 2,84

15,89

2. Hisoblang:

6,397-1,516 21,04+39,9

23,02 - 19,126 = 3,894

23,02

^- 19,126

3,894

42,08-31,75

11,638+2,007

2. 
   Ikkita piyoda bir xil tezlikda harakatlandi. Ular- ning biri 20 km, ikkinchisi esa 12 km yo‘l bosdi. Agar piyodalardan biri ikkinchisiga qa- raganda ikki soat ko‘p yurgan bo‘lsa, ular qan- day tezlik bilan harakatlanishgan?
   

Sxemani ko‘rib chiqing. U sizga masalani ye- chishingizda yordam berishi mumkin.

20 km

	12 km	—•—	2 h
		•

4. 
   Chizilishi kerak bo‘lgan shaklni tanlang.
   

jf5. 1) 127 432 va 93 599 sonlarining yig‘indisi va ayirmasini toping.

2) 4,68 va 3,21 sonlarining yig‘indisi va ayirma­sini toping.

6. Samolyotda 145 yo‘lovchi uchun o‘rindiq bor. Samolyotning 8 ta reysiga 1 009 ta chipta so- tildi. Bu reyslarga yana nechta chipta sotish Й mumkin?

1. 
   Hisoblang va natijalarni tekshiring:
   

7,48+2,71

1,93+6,76

48,618+16,191

72,246+23,165

(g 88

« F * 135

’ж 140

-+ 149

f • • • > • 4 158

2. 
   1) Misolni yeching: 3,28+4,6.
   

Yechish:

a) o‘nli kasrlarning kasr qismidagi ya'ni ver- guldan keyingi raqamlar soni tenglashtiriladi. Buning uchun 4,6 o‘nli kasrning kasr qismidagi 6 raqamidan keyin bitta nol yoziladi: 4,60.

b) ustun usulida: o‘nli kasrlarning butun qismi ostiga butun qism, kasr qismi ostiga

kasr qism yoziladi:

d) yig‘indi hisoblanib, yig‘indida ver- 5g 8 gul qo‘shiluvchi o‘nli kasrlarning ver- Q

gullari ostiga qo‘yiladi:

2) Tushuntirish bilan yeching: 7,18-2,5.

3.

Chizma asosida masala tuzing. Masala yechi- mini qo‘shish amali yordamida toping.

1,74 m

4. O‘nli kasr ko‘rinishida yozing va misollarni yeching:

7 5 3 9 7 77

10 ^{+ 17} 10 ¹¹ 10 ^{+ 8} 100 ⁴ 100 ⁺ 100

Avtomobil 100 km masofaga 7,8 l benzin sarfla- sa, 200 km masofaga qancha benzin sarflaydi?

Masalani qo‘shish amali yordamida yeching.

6. 4,68 = 4 + 0,68 3,57 = ... 21,47 = ...

6,8 = ... 8,47 = ... 78,13 = ...



0,13<0,54

b) O‘sib borish tartibida yozing:

0,47; 0,51; 0,12; 0,89; 0,67; 0,71.

2. 
   Misollarni yechishda Dildora vergul qo‘yishni unutdi. Vergul tushib qolgan sonlarni aniqlang va vergullarni qo‘yib chiqing: 007+35=3,57 315 + 908 = 12,23
   

137 - 039 = 13,31 45 - 085 = 3,65

2. 
   Harflar o‘rniga ularning sonlar o‘qida berilgan qiy- matlarini qo‘ying va ifodalarning qiymatlarini toping: a b c d
   

I Mil | | | | I | I I I I I I ► I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

0 1 1,6 2 3

1) d-(a+b) 2) (d-c)-(b-a)

2. 
   Chizma asosida masala tuzing va yeching:
   

11 698 q

5. 
   Yeching va natijani
   

256 008 + 300 174

43,16 + 16,13

5. 
   ABCD kvadratning langan shaklning toping:
   

tekshiring:

90 021 -44 536

34,69-12,51

B

va shtrix- perimetrini

r ~

To‘plamlar. Eyler-Venn diagrammasi

1. 
   a) O‘quv yili boshida maktabga 340 ta stul, 31 ta yozuv taxtasi, 18 ta kitob javoni keltirildi. Jami qancha jihoz keltirilgan? Ularni o‘quv ji- hozlari to‘plami deyish mumkinmi?
   

b) Zahro yangi o‘quv yili uchun 24 ta rangli qalam, 20 ta daftar, 5 ta ruchka, 3 ta chiz- g‘ich, 1 ta sirkul, 2 ta o‘chirg‘ich sotib oldi. Zahro jami qancha o‘quv qurollari to‘plamini sotib olgan? Nima uchun ularni o‘quv qurollari to‘plami deymiz?

d) Sinfingizda nechta o‘quvchi bor? Ularni o‘quvchilar to‘plami deyish mumkinmi? Sinfingiz- dagi o‘quvchilar to‘plamida nechta qiz va nechta o‘g‘il bolalar bor?

2. 
   a) Siz yangi o‘quv yili boshida qabul qilib olgan darsliklar to‘plamida qanday nomdagi darsliklar bor? Nima uchun ularni darsliklar to‘plami dey-
   

b) Ushbu badiiy asarlar to‘plamidagi qaysi asar- ni o‘qigansiz? Yana qanday badiiy asarlar nom- larini bilasiz?

Darsliklar va badiiy asarlarni birgalikda kitoblar to‘plami deyish mumkinmi? Nima uchun biz ki- toblarni darsliklar va badiiy asarlar to‘plamiga ajratdik? Ularning farqi nimada?

3. 
   346 454 dan 346 460 gacha bo‘lgan sonlar to‘p- lamida nechta juft va nechta toq son bor?
   

Ushbu sonlar to‘plamidagi sonlarni sonlar o‘qida belgilang:

I Illi Illi Illi I ■ I I I ■ I I I

4. 
   To‘plamdagi geometrik shakllarni turlariga ko‘ra
   

to‘plamlarga ajrating:

jf5. ' Misollarni yeching:

10 572 : 4 55 488 : 6

7 • 4 045 749 : 749

9 • 3 480 452 : 1

20 881 : 7 18 992 : 8

6. Bayram tadbiri uchun 48 500 so‘mga archa o‘yinchoqlari to‘plami va archa chiroqlari sotib olindi. Archa chiroqlari 15 500 so‘m bo‘lsa, o‘yin- choqlar to‘plami necha so‘mga xarid qilingan?

1. a) Rasmda ko‘rsatilgan barcha narsalarning umu- miy xususiyatini toping:



b) Rangiga ko‘ra bir xil bo‘lgan narsalarga mi- sollar keltiring.

2. Doira yuzasidagi va doira yuzasidan tashqaridagi nuqtalar nomini ayting:

3. 
   346 va 356 sonlari orasidagi sonlar to‘plamini juft va toq sonlar to‘plamlariga ajratamiz. Top- shiriqni ushbu
   

chizma asosida tushuntiramiz:

346, 348, 350, 352, 354



346, 347, 348, 349,

350, 351, 352, 353,

354, 355, 356



347, 349, 351,

353, 355

To‘plamlarni aniqroq tasavvur qilish uchun Eyler- Venn diagrammalaridan foydalaniladi. Bunda to‘p- lamlar, odatda, doira, oval shaklida tasvirlanadi.

4. 
   4-„A“ sinfda 17 ta, 4-„B“ sinfda 14 ta o‘g‘il
   

bola o‘quvchilar bor. 4-„A“ sinfdagi va 4-„B“ sinfdagi o‘g‘il bola o‘quvchilarning umumiy sonini toping.

Masala yechimini chizma asosida tushuntiring:



4-„B“ sinfidagi o‘quvchilarning umumiy soni

4-„A“ va 4-„B“ sinflaridagi o‘g‘il bola o‘quvchilarning umumiy soni

5. 
   Ushbu misollar to‘plamida berilgan misollarni yeching:
   

204 012:6 7-27 004 361 809:3 9 • 12 030

6. 
   Munisa birinchi salatni tayyorlash uchun 350 g go‘sht va 150 g sabzavot, ikkinchi salatni tay­yorlash uchun 200 g go‘sht va 350 g sabzavot ishlatdi. U jami qancha go‘sht va sabzavot ish- latgan? Ikkala salat uchun jami qancha sabza-
   

a vot ishlatilgan?

1. a) Alifboda nechta harf bor? Unli tovushni ifo- dalaydigan harflar va undosh tovushni ifodalay- digan harflar to‘plamini hosil qiling.

b) Sonlar o‘qini tasavvur qiling. Undagi eng oxirgi sonni ayta olasizmi? Barcha sonlar to‘p- lamidagi sonlarning sanog‘i bormi? Osmondagi yulduzlar to‘plamining sonini aniqlash mumkin- mi?

2. Rasm asosida masala tuzing va yeching.

3. 
   Har bir tengsizlik uchun a ning shunday qiy- matlarini topingki, natijada tengsizliklar to‘g‘ri bo‘lsin:
   

790 - a >780 a + 4 578 < 4 583

3. 
   Radiusi 2 cm bo‘lgan aylana va radiusi 3 cm bo‘lgan doira chizing.
   
4. 
   Birinchi quruvchilar jamoasi tomonidan 121 ta
   

uch xonali uy va 124 ta ikki xonali uy ta'mir-

landi. Ikkinchi quruvchilar jamoasi tomonidan 145 ta uch xonali uy va 203 ta ikki xonali uy ta'mirlandi. Jami nechta uy ta'mirlangan? Ikkala quruvchilar jamoasi tomonidan jami nechta uch xonali uy ta'mirlangan?

3. 
   Tenglamalarni yeching:
   

45 287 • x = 361 751 + 45 832

96 120 : x = 120 903 - 96 873

KOORDINATA TO‘RINI TUZISH. FAZOVIY SHAKLLAR

Nuqta koordinatasi

1. Nurda yotgan nuqtalarni va shu nurda yotma- gan nuqtalarni ayting.



2. M,K,A,B nuqtalarga qaysi sonlar mos keladi?

O M K A B

Sonli (koordinata) nur nuqtasiga mos keluvchi son shu nuqtaning koordinatasi bo‘ladi.

Nuqta	Koordinata	Yozilishi
O	0	O (0)
M	2	M (2)
A	6	A (6)

3. Chigirtkalar qo‘ngan nuqtalar koordinatalarini o‘qing.



•—'—•—•—•—•—•—•—•—♦—•—'—►

0123456789 10 11 ^X

Qaysi nuqta chaproqda: M(2) mi yoki B(8) mi?

Qaysi nuqta o‘ngroqda: K(6) mi yoki C(11) mi?

4. 
   Qurilishga ertalab har birida 3000 tadan 5 ma- shina g‘isht keltirildi. Tushdan keyin xuddi shun-
   

day 8 mashina g‘isht keltirildi. Ertalab tushdan keyingidan nechta kam g‘isht keltirilgan?

4. 
   Ona bir xil narxda 5 ta likopcha va 3 ta piyola sotib oldi. U likopchalar uchun 10 000 so‘m to‘ladi. Piyolalarning narxi qancha ekan?
   
5. 
   Nurda A(25) va B(31) nuqtalar orasida joylash- gan nuqtalarning koordinatalarini ayting.
   

(g 88

« F * 135

’ж 140

-+ 149

f • • • > • 4 158

Sonlar nurida belgilangan nuqtalarni koordina- talari bilan ayting.