36
2. Eng sodda bugʻ turbinasining asosiy ishlash qismlari nimalardan iborat?
Valga disk o‘rnatilgan bo‘lib, uning to‘gʻiniga kuraklar maxkamlangan. Kuraklar
yaqiniga kengayib boradigan trubalar-soplolar joylashtirilgan. Demak, sodda bugʻ
turbinalarning asosiy qismlari: val, disk, kuraklar va soplolardir.
3. Bugʻ turbinasi qanday ishlaydi? Soplolarga qozondan bugʻ keladi.
Soplolardan otilib chiqayotgan bugʻ oqimi kuraklarga ancha katta bosim beradi va
turbinaning diskini tez aylantirib beradi.
4. Bugʻ turbinalari qaerlarda ishlatiladi? Ular issiqlik elektr stansiyalarida va
kemalarda hamda teplovozlarda ishlatiladi.
5. Bugʻ o‘rnida boshqa maxsulot ishlatish mumkinmi? Ha, bugʻ o‘rnida
gazning yonish maxsulotidan foydalaniladigan gaz turbinalari asta-sekin tobora
keng ko‘lamda qo‘llanilmoqda.
Namoyish qilish. (Demonstratsiya) usuli. Demonstratsiya – lotincha so‘z
bo‘lib, ko‘rsataman, isbotlayman degan ma’nolarni bildiradi.
Bu usul o‘quvchilarni bilimga qiziqtirishni so‘ndirib, o‘qishda charchatib
zada qilib qo‘ymaslik uchun o‘quv mavzularini tajriba qilib ko‘rsatish va fizik
asboblar bilan tanishtirish juda yaxshi natija beradi.
Bu usul o‘quvchilarda kuzatuvchanlikni rivojlantiradi.
Kichik guruxlarda ishlash. O‘qituvchi mexnatining
murakkabligi har bir
shaxsdagi yoki guruxdagi imkoniyatlarning rivojlanishiga sharoit yarata bilishdir.
Eng muhimi, o‘quvchining o‘zini shaxs deb tushunishiga o‘qituvchi yordam
berishi zarur, o‘zligini, xayotini. Dunyoni idrok etishga extiyoj uygʻotishi darkor:
unda insoniy gʻurur tuygʻusini va uning tarkibiy qismi – o‘z xatti-xarakatlari uchun
o‘zi, do‘stlari, maktab, jamiyat oldida ma’suliyat hissini tarbiyalash kerak.
O‘quvchilar bilim olish yo‘lidagi mashaqqatli mexnatida muvaffaqiyat qozonishi
uchun o‘qituvchi har bir o‘quvchining imkoniyatlariga ishonishi zarur. Bu yo‘ldagi
muvaffaqiyatlar o‘qituvchining qat’iyatiga, toqatiga, o‘z vaqtida yordamga kela
bilishiga bogʻliq. O‘quvchilarni 4 guruxga bo‘lib olish kerak.
Keyin ularga nom
berish kerak. Masalan, atom, molekula, kuch, ish yoki boshqacha nomlanadi.
37
O‘tiladigan mavzudagi muhim so‘zlar bilan nomlansa, juda ham maqsadga
muvofiq bo‘lar edi.
O‘qituvchi o‘quvchilarga quyidagi masalani berib,
har bir guruxning
xulosasini eshitadi.
Massasi 2 tonna bo‘lgan samolyot 400 m balandlikda 50 m/s tezlik bilan
uchayotgan edi. Samolyot dvigateli o‘chirilgan holda shu balandlikdan pasaya
boradi va qo‘nayotganda uning tezligi 30 m/s bo‘ladi. Dvigatel ishlatilmagan
tarzda samolyot uchishiga havo qarshilik kuchining bajargan ishi topilsin.
Berilganlar: m=2t=2000kg,
V
1
=50 m/c, V
2
=30m/c, h=400m, A=?
Yechilishi: a) samolyotning keyingi (ikkinchi) vaziyatdagi potensial
energiyasini
nolga teng deb hisoblasak, birinchi vaziyatdagi (h balandlikdagi)
potensial energiyasi mgh bo‘ladi. Shuning uchun, samolyotning birinchi va
ikkinchi vaziyatlardagi mexanik energiyalarini quyidagicha ifodalash mumkin: b)
samolyotning birinchi vaziyatdan ikkinchi vaziyatiga o‘tishda unga ogʻirlik
kuchidan tashqari havoning qarshilik kuchi ham ta’sir qiladi. Bu kuchning bajargan
ishi to‘la mexanik energiyaning o‘zgarishiga teng, ya’ni:
V) formulalarga qo‘yib hisoblashlarni olib boramiz.
Javob: Qarshilik kuchi – 8,6 MJ ish bajaradi. Bundagi minus (-) harakatga
qarshilik ko‘rsatadigan kuchlarning ishi manfiy ekanligini ko‘rsatadi.
Bundan ko‘rinadiki, bu usul guruxni gʻoyalar beradigan o‘quvchilar va ularni
ishlab chiqadigan o‘quvchilarga bo‘lish kabi qoidalarni o‘zida mujassam etadi. Shu
bilan bir qatorda guruxlarni o‘zaro faol xarakat qilishga undaydi. O‘qituvchi dars
ijodkori, demak, u o‘z yo‘lini izlashi kerak. O‘qituvchi guruxdagi o‘quvchilarga
nimani nimaga qiyoslashni o‘rgatishi zarur. Har qanday xodisani shunday o‘rgatish
kerakki, o‘quvchilar chin ko‘ngildan, ya’ni mustaqil xulosalarga, qiyoslarga
o‘rgansin.
Aqliy xujum.
Bu usul ijodiy hamkorlik, birga fikrlash hamjihatlik darsi, har
kim o‘z fikrini ayta oladigan va aytishi zarur bo‘lgan erkinlik darsidir. Darsga
38
qancha ko‘p va yaxshi tayyorlansang, shunchalar o‘zingni eshitishga, do‘stlaringa
gapirishga istak tugʻiladi.
1. Termodinamikaning ikkinchi qonuni.
2. Termodinamika ikkinchi qonunining ahamiyati nimada?
3. Issiqlik miqdori temperaturasi past jismdan temperaturasi yuqori jismga
o‘tadimi?
4. Okean suvlarining temperaturasini bir gradusga pasaytirishga erishilsa,
qancha issiqlik miqdori ajrati bolish mumkin?
5. Issiqlik mashinalarining foydali ish koeffitsiyenti n malarga bogʻliq?
6. Termodinamikaning birinchi qonuning ahamiyati nimada?
7. Termodinamikaning birinchi qonuni jarayonning ro‘y berish yo‘nalishini
ko‘rsata oladimi?
Do'stlaringiz bilan baham: 
