Umumiy o'rta ta'lim maktablari yuqori sinf o'quvchilariga Sodda gaplar'' mavzusini o'qitish usullari

Umumiy xulosa ........................................................................................................... 53 
Adabiyotlar ro‘yxati ................................................................................................... 55 

---

3 
Bitiruv malakaviy ishining umumiy tavsifi 
 
Mavzuning dolzarbligi. 
O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritganidan so‘ng 
o‘zbek tilshunosligi o‘zining yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. Bugungi kunda lison 
va nutqning izchil farqlanishiga erishilganligi, til birliklarining lisoniy va nutqiy 
sathdagi o‘rnining muqimlashganligi, til birliklarining lisoniy mohiyatlari tiklanib, 
o‘zbek tilining lison lingvistikasi o‘zining haqqoniy maqomiga ega bo‘lganligi 
tilshunosligimizning ulkan yutuqlarini ifodalab, davr fanimiz oldiga milliy til va 
milliy ma’naviyat mushtarakligi masalasiga daxldor yangidan-yangi vazifalarni 
qo‘ymoqda. Prezidentimiz I.A.Karimov: “Ilmu fan sohasidagi harakatlarimiz
ham, ilmiy ishlarimiz va yutuqlarimiz ham dunyodagi eng ilg‘or mezonlar bilan 
o‘lchanishi lozim”
1
, - degan edilar. Bu fikr o‘zbek tilshunosligi uchun ham bevosita 
daxldordir. Hozirgi o‘zbek tilshunosligi jahon tilshunosligi qo‘lga kiritgan eng 
yangi yutuqlarni e’tiborga olmog‘i lozim. Shu sababli o‘zbek tilini jahon 
tilshunosligida keng qo‘llanayotgan sistemaviy-struktur metodlar asosida o‘rganish 
tobora kengayib bormoqda. 
Lisoniy mohiyatning nutqiy voqelanishi, bunda uning nolisoniy hodisalar 
qurshovidagi o‘rni va maqomini aniqlash, tilning akkumulyativ vazifasi, ya’ni o‘zida 
bilim zahirasini saqlashi, milliy ma’naviyat va madaniyatni mujassam etishi kabi 
hodisalar talqini muammolari yuzaga chiqmoqda. Biroq fan va ijtimoiy 
taraqqiyotning yangi pog‘onasiga o‘tilishi oldingi bosqichdagi barcha muammolar 
to‘la-to‘kis hal etilganligini ko‘rsatmaydi. Bu muammolarni yechish va xulosalarni 
yangi bosqich talqinlari uchun dalil sifatida taqdim etish ahamiyatsiz emas, 
aksincha, zarur o‘rinlarda ilmiy qimmat kasb etadi. O‘zbek tilidagi yig‘iq gaplar 
talqini borasida ham shunday fikrni aytish mumkin. 
1
Karimov I.A. Bizdan ozod va obod vatan qolsin. 2-kitob. – T.: O‘zbekiston, 1996. –B. 80. 
2
G‘ulomov A. Sodda gap. Toshkent. 1955. 94-bet 

---

4 
Ma’lumki, o‘zbek tilshunosligida so‘z birikmasi qoliplari, erkin birikuv omillari, 
gapning qurilish qoliplari, gap va so‘z kengaytiruvchilari masalasi atroflicha tadqiq 
etildi. Biroq o‘zbek mumtoz sintaksisining asosiy tushunchalaridan bo‘lgan yig‘iq 
gap masalasi substansial tahlil usullari asosida ilmiy talqin etilmadi va talqin 
doirasidan chetda qoldi. Holbuki, Yevropa va turkiy tillar orasidagi asosiy sintaktik 
farqlardan birini yig‘iq gap tashkil etar ekan, uning tegishli til ontologik tabiati 
asosidagi tavsifini berish fanning keyingi bosqich muammolarini hal etishida o‘ziga 
xos nazariy va amaliy ahamiyatga ega.