Umumiy metallurgiya

deformatsiyalanish harorati bilan tavsiflanadi. 

Haroratga  bardoshlilik.  O’tga  chidamli  materiallarning  harorat  birdan 

o’zgarganda  mustahkamligini  saqlab  qolish  qobiliyatini  tavsiflaydi.  Bunday 

xollarda  o’tga  chidamli  materiallarning  emirilishiga  ma’lum  haroratda  ayrim 

minerallarni  modifikatsiyasi  (tarkibiy  tuzilishi)  o’zgarishi  natijasidagi  ichki 

kuchlanish  sabab  bo’ladi.  O’tga  chidamlilik  ko’rsatkichi  o’tga  chidamli  material 

namunasi  emirilgunga  qadar  bardosh  bergan  issiqlik  almashinuvi  miqdorini 

ko’rsatadi. 

O’tga chidamli materiallarning muhim tavsiflaridan biri ularning g’ovakligi 

hisoblanadi. Bu xususiyat mexanik mustahkamlik, issiqlik o’tkazuvchanlik, suyuq 

---

 

37 

eritmalarni kimyoviy va fizik ta’siriga qarshi barqaror turish kabi xossalarga ta’sir 

qiladi.  Ko’pchilik  o’tga  chidamli  materiallarning  g’ovakligi  17-25  %  ni  tashkil 

etadi.  Biroq  maxsus  texnologiyalar  bilan  g’ovakligi  5%  gacha  va  yuqori  g’ovakli 

45- 80% gacha bo’lgan yuqori zichlikka ega mahsulotlar olish mumkin. 

Ayrim  xollarda  o’tga  chidamli  materiallarning  buzilishining  asosiy  sababi 

metallurgik  eritish  pechlarida  shlaklar  bilan  emirilishidir.  O’tga  chidamli 

mahsulotning  asosi  bo’lib  xizmat  qiladigan  oksidlarning  kimyoviy  faolligi 

bo’yicha, o’tga chidamli materiallar kislotali (SiO

2

), neytral (Al

2

O

3

), ishqorli (SaO, 

MgO) bo’ladi. 

Agar  metallurgik  qurilmada  kislotali  xossalarga  ega  eritmalar  hosil  bo’lsa, 

kislolali  muhitda  ishlaydigan  o’tga  chidamli  materiallar  tanlash  kerakligi  nazarda 

tutilishi kerak. Aks xolda kimyoviy korroziya sababli o’tga chidamli materiallar tez 

ishdan chiqadi. 

O’tga  chidamli  material  tanlash  va  ishlatishda  ularning  nafaqat  fizik  - 

kimyoviy  xossalari,  balki  narxi  ham  e’tiborga  olinadi,  chunki  o’tga  chidamli 

materiallar qimmatbaho materiallar toifasiga kiradi. Agar shamotning narxi bir deb 

olinsa, qolgan boshqa o’tga chidamli materiallarning narxi qo’yidagicha bo’ladi:  

SHamotli-1,0;  Dinasli-1,1-1,2;  Magnezilli-1,4-1,6;  Xromomagnezilli-1,2-

1,4; YUqori glinozyomli - 2,5-9; Karborundli - 15-30. 

O’tga  chidamli  materiallarning  qimmatligi  ularni  ko’p  vaqt  ishlashi  bilan 

qoplanishi kerak.