Umumiy metallurgiya

SHixta  tayyorlashga  qo’yiladigan  talablar.  Rangli  metallurgiya 

sanoatning mahsulot shuningdek yoqilg’i va energiya ko’p talab qiladigan tarmog’i 

hisoblanadi.  Rangli  metallurgiyada  o’rtacha  mahsulot  taniarxining  -  61-62% 

xomashyo, asosiy va qo’shimcha mahsulotlar uchun qilingan harajatlarga, - 11-12 

% yoqilg’i va energiya harajatlariga to’g’ri keladi. SHunday qilib, tannarxning bu 

bo’limlariga umumiy harajatning ~ 75% to’g’ri keladi. 

Rangli  melallurgiyaning  ko’p  mahsulot  talab  qiladigan  sohalariga  qattiq 

qotishmalar (umumiy harajatning -80%), mis (~ 70%) va qo’rg’oshin - rux (-64%), 

eng ko’p energiya talab qiladigan alyuminiy sanoati hisoblanadi. 

SHu  sababli  dastlabki  xomashyoning  metatlurgik  qayta  ishlashga  sifatli 

tayyorlanishi  metallurgik  bo’limniig  texnik  -  iqtisodiy  ko’rsatkichlariga  sezilarli 

ta’sir ko’rsatadi. 

Qoida bo’yicha metallurgik qayta ishlashga aniq bir metall tarkibli mahsulot 

emas,  balki  flyus  va  qaytarilgan  mahsulot  va  turli  tarkibli  rudali  xomashyo 

aralashmasi  keladi.  Qayta  ishlashga  yuborilgan  aralashma  (yoqilg’isiz)  shixta 

deyiladi. 

Metallurgik shixtaga qo’yiladigan asosiy talablar qo’yidagilar: 

1. kimyoviy tarkibning doimiyligi; 

2. kimyoviy, mineralogik va granulometrik tarkibning bir xilligi; 

3. shixta hosil qiluvchilarning o’lchamlari chegaralanganligi; 

---

 

42 

4. namlikning me’yorida bo’lishi: 

Metallurgik  uskunalarning  doimiy  bir  me’yorda  ishlashi,  shixta  doimiy  va 

me’yorida bir xil tarkibda bo’lgandagina amalga oshirilishi mumkin. 

Bir  sutkada  yuz  hatto  bir  necha  ming  tonna  dastlabki  mahsulot  qayta 

ishlanadigan  zamonaviy  metallurgik  korxonalarda,  bu  talab  xomashyo 

mahsulotining  bir  me’yorda  uzatish  va  shixta  tashkil  etuvchilarni  yaxshi 

aralashlirish bilan amalga oshiriladi. 

Qayta  ishlanayotgan  shixtaning  o’lchami  qo’llanilayotgan  jarayon  va  u 

qo’ygan  talablarga  ko’ra  belgilanadi.  SHaxtali  eritish  uchun  bo’laklari  o’lchami 

50-100  mm  bo’lgan  va  qattiq  shixta,  yallig’  qaytaruvchi  pechlarda  eritish  uchun 

shixta  o’lchami  2-5  mm  dan  yirik  bo’lmasligi  talab  etiladi.  Gidrometallurgik 

texnologiya  va  ayrim  avtogen  jarayonlar  bo’laklari  o’lchami  70-100  mkm  gacha 

bo’lgan mayda shixta talab etadi. 

Kelayotgan  shixta  namligi  ham  texnologiya  tomonidan  belgilanadi. 

Gidrometallurgik  jarayonlar  dastlabki  mahsulotning  namligi  yuqori  bo’lishiga 

ruxsat etsa, yallig’ qaytaruvchi pechlarda eritish uchun shixta namligi 5-8% gacha, 

elektr  pechlarda  eritish  uchun  namlik  3%  va  undan  kam,  muallaq  xolda  eritish 

uchun esa namlik 0,1 - 0,3 % gacha bo’lishi kerak.