Umumiy metallurgiya

O’zlashtirish uchun savollar 

1. Metallurgiya deb nimaga aytiladi? 

2. Metallurgiya haqida umumiy tushuncha bering. 

3.  Mehnat  quroli  sifatida  toshdan  keyin  qanday  metall  ishlatilgan.  Nima 

uchun? 

4. Qadimgi metallurgiya haqida ma’lumot bering. 

5. Rangli metall olishda ko’plab izalnishlar olib borgan olimlarni bilasizmi? 

6. Hozirgi vaqtda metallurgiya sanoatini qanday tashkil etish mumkin? 

7. Mini – metallurgik korxonalar nima uchun kerak?  

 

§ 2- METALLARNI TASNIFLANISHI VA TEXNIKADA 

ISHLATILISHI 

Mendeleev  D.I.  ning  elementlar  davriy  sistsmasidagi  ma’lum  bo’lgan  109 

elementdan 80 ga yaqini metallik xususiyallarga egadir. Metallik holatini metallik 

yaltiroqligi va shaffofligi, yuqori issiqlik va elektr o’tkazuvchanlik, egiluvchanlik, 

kristall  tuzilishi,  och  va  to’q  kulrang  rangi  kabi  umumiy  xususiyatlar  belgilaydi. 

Bundan  tashqari  tipik  metallar  uchun  elektr  o’tkazuvchanlikni  haroratga 

bog’liqligi:  harorat  oshishi  bilan  elektr  o’tkazuvchanligi  kamayishi  kabi  umumiy 

xusususiyatlar mavjud. 

Metallarning  ko’pchilik  xususiyatlari  metallik  tuzilishida  erkin  elektron 

bo’lishi  bilan  xarakterlanadi.  Metallik  tuzilmasida  neytral  atomlardan  tashqari, 

ionlangan  atomlar  bo’ladi,  ya’ni  ularda  ma’lum  miqdorda  elektrogitar  bo’lmaydi. 

Metallning  hamma  atomi  bir  xil  ionlanish  imkoniyatiga  ega  va  ionlashgan 

---

 

7 

atomlardan neytraz atomlarga elektronlarni o’lishi energiya sarflanmasdan borishi 

mumkin. Buning natijasida metall panjarada uzluksiz elektron almashinish jarayoni 

boradi.  Bu  vaqtda  hech  qaysi  ma’lum  atomlarga  tegishli  bo’lmagan  ma’lum 

miqdorda erkin elektronlar bo’ladi. Atomlarga qaraganda elektronlarning o’lchami 

ancha  kichik  bo’lishi  butun  metall  panjara  bo’yicha  ularni  erkin  harakat  qilish 

imkonini  beradi.  Metall  panjarada  erkin  elektronlar  bo’lishi  metall  xossalarini 

belgilab beradi. 

Elektroximiyada 

reaktsiya 

borishi 

natijasida 

elektronlarni 

o’ziga 

biriktirishga  harakat  qiladigan  metalloidlardan  farqli  ravishda,  elektron  berishga 

moyilligi  bo’lgan  elementlarga  metall  deyiladi.  Yuqorida  aytilganidek,  metallik 

holatini  belgilaydigan  muhim  xususiyatlardan  biri,  ularning  kristall  tuzilishi 

hisoblanadi. Metall bog’lanishning mustahkamligi bilan metallning ko’pgina fizik 

va mexanik xususiyatlari tushuntiriladi . 

Qator  kimyoviy  jarayonlarni  tezlashtiradigan  katalizator,  foto  va  kino 

sanoatida yorug’lik sezuvchan emul

ь

siyalar ishlab chiqarishda ishlatila boshlandi. 

Hozirgi  vaqtda  oltin  va  kumush  yuvelir  mahsulotlari  ishlab  chiqarishdan  tashqari 

ishonchli  oksidlanmaydigan  elementlar  sifatida  elektron  qurilmalarda  ishlatila 

boshlandi.  XX  asr  o’rtasidagi  texnika  inqilobi  natijasida  yangi  jarayonlar, 

texnologiyalar,  sanoatning  elektronika,  yadro  energetikasi,  raketa  -  kosmik 

komplekslar kabi tarmoqlari paydo bo’ldi. Ularni hayotga tatbiq qilish uchun yangi 

xususiyatlar va xossalarga ega yangi materiallar talab etilardi.