Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

8 – Mavzu: Genetik axborotni ko’chirish turlari va mexanizmi. 
 Replikatsiya va transkriptsiya mexanizmi 
 
Reja: 
8.1. Genetik axborotning roli va maxsus struktur hujayralarda taqsimoti 
8.2. Genetik axborotning ko‘chirilish turlari. Replikatsiyaning molekulyar
mexanizmi
8.3. Replikatsiya mexanizmi
8.4. Transkriptsiya
 
mexanizmi 
8.1. Genetik axborotning roli va maxsus struktur hujayralarda taqsimoti 
Genetik axborotni ko‘chirilishi va irsiy belgilarni nasildan nasilga uzatilishi 
tirik organizmlarning muhim xususiyatlaridan hisoblanadi. Nuklein 
kislotalarning oqsillar bilan hamkorlikdagi (DNP) asosiy vazifasi genetik 
axborotni saqlash va nasldan nasilga uzatishdan iborat. Yadro xromosomalari, 
mitoxondriya va xloroplastlaridagi DNK da joylashgan genetik dasturi bir xil. 
Ularning spitsifikligidagi farqlar hujayra rivojlanishida genetik axborotning 
taqsimlanishi kuzatiladi. Shuningdek yetilgan, differenstiallangan hujayralar, 
misol uchun nerv to‘qima, jigar hujayralari bir-birlaridan molekulyar 
komponentlari nabori bilan farqlanadi.

---

83 
8.2. Genetik axborotning ko’chirilish turlari 
 
Genetik axborotni nasldan naslga ko‘chirish turlati 3 xil bo‘ladi: 
1. 
Replikatsiya
 – 
Bir xil nukleotid sinflar doirasida ya‘ni DNK dan DNK 
ga yoki ayrim viruslarda RNK dan RNK ga genetik axborot ko‘chiriladi. Bu tur 
mexanizmga ko‘ra nusxa olish yoki ikki marotaba ko‘payish jarayoni hos. 
2. 
Transkriptsiya
– Genetik axborotni ko‘chirilishi nuklein kislotalarning 
turli sinflari doirasida amalga oshadi. Bu jarayonda DNK dan RNK nusxa oladi. 
Transkriptsiyada DNK molekulasida joylashgan axborotlarni ayrim qismlarigina 
ko‘chiriladi. Bu mexanizmda to‘liq axborot ko‘chirilmaydi. Transkriptsiyada 
barch turdagi RNK lar: asosiy (mRNK, tRNK, rRNK) va minor RNK lar hosil 
bo‘ladi. 
Bundan kelib chiqadiki, DNK sistronlari nafaqat polipeptid zanjirining 
strukturasi to‘g‘risida emas, balki tRNK, rRNK va minor RNK larning turlari 
haqida ham axborot saqlaydi. Transkriptsiya bo‘lishi mumkin:
a) to‘g‘ri transkriptsiya – (DNK dan RNK ga); 
b) qaytar yani teskari transkriptsiya – (RNK dan DNK ga);
3. 
Translyatsiya
– mRNK DNK dan nusxa olish yo‘li orqali sitoplazmaga 
transporlanishi va ribosomada oqsil sitez bo‘lishi.
Mexanizmda 
faqat 
mRNK 
translyastiya 
qilinib, 
rRNK, 
tRNK 
translyastiyada yordamchi vazifasini bajaradi. Translyastiya faqat to‘g‘ri – 
mRNK dan oqsilga tomon bo‘ladi va u orqaga qaytmaydi.