Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

 
25 –Mavzu: Markaziy va endokrin bez gormonlarini ta’sir qilish mexanizmi 
va biologik funktsiyalari 
Reja:
25.1.
 
Qalqonsimon bez gormonlari
25.2. Qalqonsimon old bez gormonlari
25.3. Oshqozon osti bez gormonlari 
25.4. Buyrak usti bez gormonlari 
25.5. Jinsiy bez gormonlari 
25.1. Qalqonsimon bez gormonlari
Qalonsimon bеz 2 xil turdagi moddalar almashinuviga 2 xil ta‘sir etadigan
gormonlarni ishlab chiqazadi.
1) 
Yodtironinlar
- 
tiroksin
va 
triyodtironin
organizmda energiya 
almashinuvini, hujayralarni o‘sishi va diferentsirovkasiga ta‘sir etadi. 
2) 
Kaltsitonin 
mm 30 000 bo‘lgan oqsil, kaltsiy va fosfor almashinuvini 
boshqarib turadi.
Hozirgi vaqitda kaltsitonin sof holda nafaqat hayvon qalqonsimon bez 
to‘qimasidan, balki inson qalqonsimon bezining to‘qimasidan ajratib olinib, 
to‘liq 32 talik aminokislotadan iborat ketma-ketlikdan tashkil topganligi 

---

227 
kimyoviy sintez orqali isbotlangan. Inson qalqonsimon bezidan olingan 
kaltsitoninning birlamchi strukturasi quyidagicha:
S-----------------------------S 
I 
I 
H-Sis-Gli-Asn-Ley-Ser-Tre-Sis-Met-Ley-Gli-Tre-Tir-Tre-Gln-Asp-Fen-Asp-
Liz-Fen-Gis-Tre-Fen-Pro-Gln-Tre-Ala-Ley-Gli-Val-Gli-Ala-Pro-CO-NH2 
Yodtironinlar sintezi: 
yodtironinlar sintezi uchun qalqonsimon bezga 
qondan yodid kelib turishi va bezni o‘zida tireoglobulinni bo‘lishi zarur. Sintez 
bir necha bosqichda amalga oshiriladi:
1) yodiddan faollangan yod hosil bo‘lishi, u esa tirozinni yodlashga qodir.
J
- 
- e(2e) 
yodidperoksidaza
→J
o 
(J
+
) e
- 
- lar aktseptori bo‘lib H
2
O
2
xizmat qiladi. 
2) Tirozinni tireoglobulin tarkibida yodlanishi tirozinyodinaza ishtirokida.
Mono – va di – yodtirozinlar hosil bo‘ladi.
3) Tirozinyodinaza mono va diyodtirozin oksidlovchi kondensatsiyaga
uchrab T
3 
va T
4
hosil bo‘ladi. 
4) Tireoglobulinni kolloiddan epitelial hujayralarga o‘tishi va membranani
tashqi tomoniga qarab harakatlanishi ( endotsitozga o‘xshash mexanizm) 
5) Tireoglobulinni proteazalar yordamida gidrolizi va undan ajralib chiqqan 
tiroksin va triyodtironin faol gormon ko‘rinishida qonga o‘tishi. Qonda ular 
tiroksin biriktiruvchi oqsil – globulin, albumin va pre – albuminlar bilan 
kompleks hosil qilib pereferik to‘qimalarda tarqaladi. T
3
T
4
ga nisbatan oqsillar 
bilan 3-5 marotaba kam bog‘langan. Shuning uchun T
3
ni biologik effekti T
4 
ning biologik effektidan 3-5 marotaba kuchliroq. T
3
va T
4
sintezi va sekretsiyasi 
tireotropin bilan boshqariladi. 1 sutkada odam organizmidan 55 mkg T
3
va 110 
mkg T
4
ajralib chiqadi.