Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

4.2. Ishlab chiqarish omillari va natijalari 
 
Aytganimizdek,  iqtisodiy  faoliyat  ishlab  chiqarishdan  boshlanadi.  har  qanday 
ishlab chiqarishda ikki omil; — shaxsiy-insoniy va moddiy-ashyoviy omillar ishtirok 
etadi. 
Shaxsiy-insoniy  omil  —  bu  mehnat  qilish  qobiliyatidan  iborat  bo’lgan  ish 
kuchi va uning faoliyatdir. 
Shaxsiy-insoniy  omil  mehnatga  layohatli  aholi,  uning  jismoniy  va  aqliy 
qobiliyati,  bilim  va  saviyasi,  malaka  va  mahoratidir.  Mazkur  aholi  O’zbekistonda 
2002  yilda  12 million kishi edi. Bu omil insoniy qobiliyat bo’lgani  sababli  inson  
shaxsi      bnlan    birgalikda,      undan      ajramagan    holda  namoyon  bo’ladi  va  inson 
shaxsida gavdalanadi. 
Moddiy-ashyoviy  omil  —  bu  ishlab  chiqarish  uchun  zarur  bo’lgan  barcha 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
32 
oddiy  shakldagi vositalardir. 
Tadbirkorlik  qobiliyati  oddiy  ish  kuchidan  farq  qilib,  ishlab  chiqarishda 
boshqarishdan  iborat  bo’lgan  alohida  vazifani  bajaradi.  U  tabiatan  ishbilarmonlik 
bo’lib,  alohida  bir  iste’dod,  yuksak  bilim,  maxsus  tayyorgarik  va  mas’uliyat 
mujassami demakdir. 
Tadbirkorlik  qobiliyati  moddiy  omillar  bilan  birikmaydi,  balki  shu  omillar 
bilan  ish  kuchining  samarali  birikishi,  iqtisodiy  faoliyatdan  yaxshi  natija  olinishini 
ta’minlaydi. 
Omillarning  birikishi  tufayli  olingan  mahsulot  va  xizmatlar  ishlab 
chiqarishning  natijasi  hisoblanadi.  Ishlab  chiqarishda  yaratilgan  mahsulot  ikki  xil 
bo’ladi:  birinchisi  —  natural  mahsulot  bo’lib,  uni  ishlab  chiqaruvchining  o’zi 
iste’mol  etadi.  Bu  mahsulot  ayirboshlash  uchun  bozorga  chiqarilmaydi.  Masalan, 
fermer  xo’jaligida  etishtirilgan  donning  bir  qismi  natural  mahsulot  bo’lib, 
xo’jalikning  o’zida  molga  em  yoki  fermer  oilasiga  oziq-ovqat  uchun  ishlatiladi; 
ikkkinchisi — tovar shaklidagi mahsulot bo’lib, ishlab chiqaruvchining o’z iste’moli 
uchun  emas,  balki  bozorda  sotish  uchun  yaratiladi.  Mahsulotni  bozorda  oldi-sotdi 
qilish  uchun  ishlab  chiqarish  tovar  ishlab  chiqarish  deb  yuritiladi.  Mana  shu  tovar 
ishlab chiqarish bozor iqtisodiyotining asosidir. 
Bozorda sotish uchun- chiqarilgan mahsulot va xizmatlar tovar deyiladn. 
Tovarning ikki xil xususiyati bor. Birinchidan, u kishilarning hayotiy ehtiyojini 
qondirib,  ularga  foyda  keltiradi.  Ikkinchidan,  u  boshqa  tovarlarga  almasha  olish 
xususiyatiga  egaki,  bu  uning  almashuv  qiymati  deyiladi.  Tovarning  yaratilishidan 
tortib,  to  u  iste’mol  etilguncha  bo’lgan  jamiki  mehnat  sarfi  tovarning  qiymatini 
tashkil  etadi.  Ammo  qiymatni  aslo  befoyda  mehnat  yaratmaydi.  Agar  mehnat 
kishilarga  kerak  bo’lgan  mahsulotni  yaratsa  va me’yorida sarf etilgan bo’lsa, mana 
shunday mehnatni kishilar ma’qul topib tan oladilar, ya’ni mahsulotni sotib oladilar. 
Shu tarzda zarur deb topilgan, mehnat tovar qiymatini tashkil etadi (ilova 1,2).