Umumiy kimyo O‘rta ta’lim muassasalarining 1-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik 1- nashri O‘zbekiston Respublikasi

Galliy – 1875-yilda Lekok de-Buabodran, skandiy – 1879-yilda Nilson va germaniy – 1886-yilda Vinkler tomonidan kashf etildi.

Hozirgi vaqtda davriy sistemani tasvirlashning 500 dan ortiq variantlari bor. Bular davriy qonunning turli shakldagi ifodasidir. D.I. Mendeleyev 1869-yil taklif etgan kimyoviy elementlar davriy sistemasining birinchi varianti uzun shakldagi varianti deyiladi. Bu variantda har bir davr bitta qatorda joylashtiril- gan edi. 1870-yil dekabr oyida u davriy sistemaning ikkinchi variantini – qisqa shakli deb atalgan variantini e’lon qildi. Bu variantda davrlar qatorlarga, gruppa- lar esa (bosh va yonaki) gruppachalarga bo‘lingan edi.

Davriy sistemaning qisqa shakldagi varianti ko‘p tarqalgan. Lekin uning muhim kamchiligi – o‘xshash bo‘lmagan elementlarning bitta gruppaga birlashtirilganligidir, ya’ni unda bosh va yonaki gruppachalardagi element- lar xossalari bir-biridan katta farq qiladi. Bu elementlar xossalarining davriyligini, ma’lum darajada, “xiralashtiradi” va sistemadan foydalanishni qiyinlashtiradi. Shu sababli keyingi vaqtlarda, ayniqsa, o‘quv maqsadlarida D.I. Mendeleyev davriy sistemasining uzun shaklidagi variantidan ko‘proq foydalanilmoqda.

Davriy sistemada gorizontal bo‘yicha 7 ta davr bor (rim raqamlari bilan belgilangan), ulardan I, II va III davrlar kichik, IV, V, VI va VII davrlar esa katta davrlar deyiladi. Birinchi davrda – 2 element, ikkinchi va uchinchi davrlarda – 8 tadan, to‘rtinchi va beshinchi davrlarda –18 tadan, oltinchi davrda – 32 ta, yettinchi davrda 32 ta element joylashgan. Birinchi davrdan boshqa barcha davrlar ishqoriy metall bilan boshlanadi va nodir gaz bilan tugaydi.

Davriy sistemadagi barcha elementlar bir-biridan keyin ketma-ket kelishi tartibida raqamlangan. Elementlarning raqamlari tartib yoki atom raqamlari deyiladi.