Umumiy gidrologiya fanidan yakuniy nazorat savollari

43.Daryolar suvayirgichlari haqida nimani bilasiz?
Ер сиртига ёққан ёғинлардан ҳосил бўлган сувни икки қарама-қарши йўналишдаги ёнбағирлар бўйича тақсимлайдиган энг баланд нуқталар ўрни сувайирғич чизиғини ҳосил қилади.Ер куррасининг қуруқлик қисмига ёққан ёғинлардан ҳосил бўлган юза сувларни жаҳон сувайирғич чизиғи қуйидаги икки йўналишда тақсимлайди:
1. Тинч-Ҳинд океанлари йўналишида
2. Атлантика-Шимолий Муз океанлари йўналишида.
Жаҳон сувайирғич чизиғи Жанубий Америкадаги Горн бурнидан бошланиб, Анд, Кордильера тоғларидан Беринг бўғозига, ундан Чукотка тизмалари, Анадир ясси тоғлари, Гидан, Становой, Яблоновой, Марказий Осиё тоғликлари, Тяншан, Помир, Копеттоғ, Арабистон ярим оролининг шимолий қисми, Африкада эса меридиан йўналиши бўйича ўтади. Материкнинг жанубий қисмига яқинлаша борганда Ҳинд океани қирғоқлари томон бурилади (Дунё табиий картасига қаранг).Жаҳон сувайирғич чизиғидан ташқари нисбатан кичик ўлчамлардаги қуйидаги сувайирғичлар мавжуд.Ички сувайирғичлар-материкларга ёққан ёғинлардан ҳосил бўлган сувни океанга туташ (чекка ҳудуд) ва берк (ички оқимли ҳудуд) ҳавзалар бўйича тақсимлайди. Орол-Каспий берк ҳавзасини чегаралайдиган сувайирғич чизиғи ички сувайирғичларга мисол бўлади; Океан ва денгиз сувайирғичлари-сувни океанлар ва денгизлар ҳавзалари бўйича тақсимлайди.Дарё сувайирғичлари-дарёлар сув тўплайдиган ҳавзаларни бир-биридан ажралиб туришини таъминлайди.Тоғли ҳудудларда сувайирғичлар тоғ чўққиларининг энг баланд нуқталаридан ўтади ва уни аниқ ўтказиш мумкин. Бироқ, текислик ҳудудларда, бунинг аксича, сувайирғич чизиғини ўтказиш анча мураккабдир.Юқорида айтиб ўтилганидек, дарёлар ер усти ва ер ости сувлари ҳисобига тўйинади. Шунга мос равишда ер ости ва ер усти сувайирғичлари бўлади.Ер сиртининг дарё системаси жойлашган ва сувайирғич чизиқлари билан чегараланган қисми дарё ҳавзаси дейилади.Дарё системаси сув йиғадиган майдон сув тўплаш майдони дейилади.Кўпчилик ҳолларда дарё ҳавзаси ва сув йиғилиш майдони мос тушади. Лекин, айрим ҳолларда сув йиғилиш майдони дарё ҳавзаси майдонидан кичик бўлади. Масалан, Обь билан Иртиш, Иртиш билан Ишим дарёлари орасидаги кичик дарёчалар бош дарёга етиб боролмайди, натижада улар сув тўплайдиган майдон асосий дарёга сув бермайди.