Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

kamchilik koʻndalang sferik aberratsiya
deyiladi. 
a)
 
Koʻndalang sferik aberratsiya
65-rasm. Koʻndalang sferik aberratsiya 
 
 
 

---

169 
 b) Boʻylama sferik aberratsiya
Aytaylik, linzaga parallel boʻlgan nurlar dastasi tushayotgan boʻlsin. U holda 
paraksial nurlar linzaning 
𝑓′
 
uzoq fokusida, chetki nurlar esa yaqinroq
 
𝑓
2
′
 
fokusida 
toʻplanadi. 
𝑓′
va 
𝑓
2
′
orasida qolgan hamma nurlarning fokuslari yotadi. Bu xildagi 
aberratsiya
boʻylama sferik aberratsiya
deyiladi. Sferik aberratsiya tufayli 
yorugʻlanuvchi nuqtaning ekrandagi tasviri notekis yoritilgan kichik toʻgarak 
shaklida (sochilish toʻgaragi) boʻladi. Ekranni optik oʻq boʻylab surganda 
sochilish toʻgaragining oʻlchamlari va undagi yoritilganlik taqsimoti oʻzgaradi. 
Sferik aberratsiyaning oʻziga xos xususiyati shundan iboratki, sistema oʻqidagi 
yorugʻlanuvchi nuqtaning qolgan hamma aberratsiyalar (monoxromatik 
yorugʻlikda) yoʻqolib ketadigan vaziyatida ham sferik aberratsiya yoʻqolmaydi. 
Sferik aberratsiyasini tuzatish uchun koʻzgular sferik shaklda emas, balki aylanish 
paraboloidi shaklida ishlanib, manba fokusiga qoʻyiladi. Bunday koʻzgular sferik 
aberratsiyani juda kamaytirib yuborishi mumkin. Ikkala sferik sirti egriligi turlicha 
boʻlgan qaytargichlar ham yaxshi tuzatgich boʻladi. Optikaviy sistemalarning bu 
xil nuqson - sferik aberratsiyani sindirish koʻrsatkichlari har xil boʻlgan musbat 
(yigʻuvchi) va manfiy (sochuvchi) linzalardan turli kombinatsiyalar yigʻib qariyb 
uni butunlay yoʻqolishiga erishish mumkin.