Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

108 
9-laboratoriya ishi 
DOIMIY BOSIMDA GAZ HAJMINING TEMPERATURAGA 
BOGʻLIQLIGI (GEY - LYUSAK QONUNI)NI OʻRGANISH. 
(
Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 7, 8, 9, 12, 35, 36, 47, 58.
)
 
 
Tajriba maqsadi:
Doimiy bosimda p gaz hajmining V temperaturaga bogʻliqligini 
aniqlash. Tajriba natijalarini past temperaturalar tarafga ekstrapolyasiyalash yoʻli 
bilan temperaturaning absolyut shkalasini aniqlash 
Qisqacha nazariya: 
ν mol miqdordagi ideal gazning holati tajribada aniqlanishi 
mumkin boʻlgan bosim, hajm va temperatura qiymatlari bilan toʻliq ifod Bu uch 
miqdor orasidagi munosabat asosiy gaz qonuni bilan aniqlanadi: 
𝑝𝑉 = 𝜈𝑅𝑇 
(2.37) 
bu yerda r – bosim; V - hajm; T – temperatura; ν – ideal gazning moldagi miqdori; 
R - universal gaz doimiysi (8,31 Dj/(K
⋅
mol). 
Agar miqdorlardan biri- bosim, hajm yoki temperatura doimiy qolsa, qolgan ikki 
miqdorni bir biridan mustaqil tarzda oʻzgartirib boʻlmaydi. Masalan, doimiy 
bosimda holatlarning Gey-Lyussak munosabati oʻrinli boʻladi: 
𝑉 ∼ 𝑇 
(2.38) 
Mazkur tajribada bu qonun gazli termometr yordamida tasdiqlanadi. Gazli 
termometr shisha kapillyardan tashkil topgan boʻlib, uning bir uchi ochiq. 
Havoning ma′lum miqdori kapillyar ichida simobning tomchisi bilan zich 
berkitiladi. Tashqi p
0
bosimda, kapillyar ichidagi havo 
𝑉
0
hajmga ega. 
Gazli termometr temperaturasi taxminan t ≈ 90 °C ga yaqin suvga joylashtiriladi va 
bu sistema asta - sekin sovutiladi (34-rasm). Gazli termometrning ochiq uchi atrof 
muhitning bosimi ta′sirida boʻladi. Shunday qilib, qamalgan havo ustunining 
bosimi tajriba vaqtida doimiy qoladi. Hajm quyidagicha aniqlanadi: 
𝑉 = 𝜋 
𝑑
2
4
ℎ
(2.39) 
bu yerda d = 2,7 kapillyarning ichki diametri, h – havo ustunining balandligi. 

---

109 
 
34-rasm. Termodinamik jarayonning sxematik tasvirlanishi.