Umumiy fizika kursi (ii-tom)



Download 21,68 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/296
Sana26.02.2022
Hajmi21,68 Mb.
#468309
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   296
Bog'liq
Umumiy fizika kursi II tom

а <
Ж

Ж
Ж
ЖЖ
а)
6
)
£
V
135- раем. Электронларнинг кристаллдаги мумкин булган долатлари 
зоналари: а) ди электрик кристалида; б) металл кристалида.
турлича тушунтирар экан. Классик нуктаи назарга кура диэ- 
лектрикда барча электронлар уз атомлари якинида мустахкам 
ушланиб туради, металларда эса эркин электронлар булиб, бу 
электронларнинг ташки майдон таъсиридаги кучма харакати 
электр ток ){осил килади. Квант нуктаи назарга кура диэлек- 
трикларда хам, металларда хам „эркин“, яъни муайян атомлар 
билан богланмаган электронлар булади1. Диэлектриклар ва 
металлар бир-биридан электронларнинг рухеатэтилган энергетик 
холатлари зоналарининг тулалиги ва нисбий жойлашиши билан 
фарк килади.

Бирок кристаллдаги эркин электронлар билан х;еч цандай куч т а ъ с и р
Килмайдиган х,акикий эркин электронлар орасида ф арк бор. Н азария курса- 
тишича, бу ф арк шундан иборатки, кристаллда электроннинг массаси х,аки- 
кий эркин электрон массасидан фаркли булиб колади. Бу масса „эффектив* 
масса дейилади.


Зона назарияси металларнинг электр утказувчанлигини 
изодлашда классик назария дуч келган цийинчиликларни бар- 
тараф цилиш билан бирга, ярим утказгичларнинг хоссаларини 
дам тушунтириб беради. Ярим утказгич ундаги цуйи зона 
диэлектрикдаги каби электронлар билан батамом тулганлиги 
(135-6 раем), бироц зоналар орасидаги масофа 
d
диэлектрик- 
дагига нисбатан кичиклиги билан характерланади. Етарли 
даражада юцори температурада электронларнинг бир цисми 
юцоридаги зонага утади (пастки зонада бушаган жойлар—ко- 
ваклар доирачалар билан белгиланган, 135- 
в
раемга царанг). 
Юцоридаги зонада яна куп эгалланмаган жойлар цолганлиги 
учун электронлар уз даракат )$олатини узгартириши, яъни 
ташци майдон таъсирида тезлик олиши ва, демак, электр ут­
казувчанлик юзага чицариши мумкин. Шунинг учун 
ярим 
утказгичларда энергетик ^олатларнинг юцориги зонаси 
ут ка ­
зувч а н ли к зонаси
деб аталади. Утказувчанлик зонасига утган 
электронлар сони
ь
бунда 
а
ва 
b
— доимий катталиклар. Ана шунга мос равишда 
электр утказувчанликнинг температурага цараб узгариши цуйи­
дагича булади:
' _
ь_
ЧкТ
а
= а 

Ярим утказгичлар электр утказувчанлигининг яна бир хуеу- 
сияти бор. Электронларнинг пастки тулган зонадан юцори зона­
га утиши пастки зонада буш жойлар—„т<:овак“ ларни вужудга 
келтиради. Бу дол пастки зонадаги электронларнинг дам электр 
утказувчанликда иштирок этишига имкон беради. Электронлар­
нинг ташци майдон таъсирида кучиши натижасида „ковак“ дам 
электронларнинг даракат йуналишига тескари йуналишда сил- 
жийди. Равшанки, бундай „ковак" нинг кучиши мусбат за­
ряднинг кучишига эквивалент булади.
Энергетик зоналарнинг ана шундай схемаси жуда соф мод- 
даларга тааллуцлидир. Моддада аралашмалар булса, у долда 
локал характерли цушимча энергетик сатдлар содир булиши 
мумкин. Ана шундай сатдларда турган электронлар электр 
утказувчанликда иштирок этмайди, лекин бу сатдлар элек­
тронларнинг тутиб цолиши ёки бошца зоналарга электронлар 
берилиши ё цушимча утказувчанлик, ё „коваклар“ юзага чи- 
цишига олиб келади. Утказувчанлик электронларини юзага 
чицарувчи аралашма 
донор
аралашма (масалан, кремнийда 
фосфор), „ковакларни“ юзага чицарувчи аралашма эса — 
ак-



Download 21,68 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   296




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish