17.3-§. BOSHQARISH TIZIMLARINING TEXNIK VOSITALARI
Boshqarish
tizimi
tarkibiga
odatda
qanday
texnik
vositalar
kirishini va ular o‘zaro hamda boshqariluvchi ob’ekt bilan qanday bog‘langanini
qarab chiqamiz:
4
4
5
5
2
2
3
3
y
x
r
r
1
f
n
f
1
y
n
y
'
1
y
'
n
y
1
X
m
X
'
1
X
'
m
X
1
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
496
17.6-rasm.
Asosiy texnik vositalarning tarkibi.
Zamonaviy ABT texnik vositalar majmuasi ma’nosida ham, ularning
birgalikdagi ishini tashkil etish ma’nosida ham yagona bir butuni sifatida tashkil
etilishi kerak.
SHu bilan birga istagan tizim struktura (tuzilish) jihatidan ayrim qismlarga
bo‘linishi mumkin, bu yagonalik (bir butunlik) prinsipiga zid kelmaydi, chunki bu
hamma qismlar boshqarishning yagona maqsadiga muvofiq ishlashi kerak.
Asosiy texnik vositalarning tarkibi 17.6- rasmda ko‘rsatilgan. Bu rasmda
quyidagilar belgilangan.
1- texnologik boshqarish ob’ekti (TBO);
2- diskret o‘garuvchilar datchigi;
3- analog o‘zgaruvchilar datchigi;
4- diskret ijro etuvchi mexanizmlar;
5- analog ijro etuvchi mexanizmlar;
6- boshqaruvchi hisoblash mashinasi;
6a- prosessor;
6b- BHM xotirasi;
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
497
6v- BHM pulti;
7- axborot to‘plash qurilmasi (ATQ);
7a- me’yorlovchi o‘zgartkichlar;
7b- kommutatorlar;
7v- analog-raqamli o‘zgartkichlar (ARO‘) bloklari;
7g- axborotni boshqarishning yuqori darajalaridan qabul
qilish apparaturasi;
7d- ATQ xotirasi;
8- axborotni chiqarish qurilmasi (ACHQ);
8a- chiqish kuchaytirgichlari bloklari;
8b- diskret kattaliklarni uzluksiz kattaliklarga almashtiruvchi bloklar (raqamli-
analogi o‘zgartkichlar –RAO‘).
8v- axborotni boshqarishning yuqori darajalariga uzatish
apparaturasi;
8g- ACHQ xotirasi;
9- operator pulti (OP);
9a- signallashtirish elementlari;
9b- qo‘lda boshqarish organlari;
10- qayd qilish qurilmasi;
11.BHM ga ma’lumotlarni kiritish qurilmasi;
X - boshqarishning yuqori darajalaridan kiruvchi axborot va boshqarish
signallari;
U – boshqarishning yuqori darajalarining chiqish axborot
va boshqarish signallari.
Ishlab chiqarish jarayoni X va U o‘zgaruvchilar bilan ifodalanadi. CHiqish
o‘zgaruvchilariga
m
X
X
,...,
1
o‘zgaruvchilar kiradi, ularni ikkita qiymat bilan aniqlash
mumkin: «ha» yoki «yo‘q», «ulangan» yoki «o‘chirilgan» va hokazo. Bu diskret
signallar rostlanadigan tizimning boshqaruvchi signallariga bog‘liq signallarga va
rostlanmaydigan signallarga ajraladi. Bularning birinchisiga, masalan, mexanizmlar
holati datchiklari kiradi, ikkinchisiga - xom-ashyoning holatini ifodalovchi datchiklar
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
498
kiradi.
Ob’ektning chiqish parametrlari
m
X
X
′
′
,...
1
— ob’ektning holatini ifodalovchi
uzluksiz kattaliklar qiymati. Ular temperatura, tok, sarf, bosim va boshqalarning
qiymatlari bo‘lishi mumkin, ular diskret o‘zgaruvchilar singari rostlanuvchi va
rostlanmaydigan bo‘ladi. Ko‘pincha bu parametrlar bo‘yicha ob’ektga rostlovchi
ta’sirning qiymati va ishorasi aniqlanadi.
Ob’ektning kirish o‘zgaruvchilari
n
y
y
,....
1
- bu pirovardida ob’ektning diskret
mexanizmlari holati bo‘lib, bunga ular mashina yoki odamning buyrug‘i ta’sirida
o‘tishadi.
n
y
y
′′
′′
,...,
1
o‘zgaruvchilar mazmunan turli xil rostlovchi ta’sirlar, optimallovchi
topshiriqlar va boshqalarning analog kattaliklarini ifodalaydi.
р
r
r
,...,
1
kirish
o‘zgaruvchilari - bular rostlanmaydigan va o‘lchanmaydigan kattaliklar (masalan,
vaqt o‘tishi bilan o‘zgaruvchi jihozlarning xarakteristikalari, xom ashyo tarkibi va
hokazo).
р
r
r
,...,
1
kirish o‘garuvchilari – bu xizmat qiluvchi xodimlar shakllantiradigan
boshqaruvchi signallar.
Qurilmaning holatiga turli cheklanishlar yoki biror vaqtda ishlab chiqarishning
kon’yuktor ehtiyojlari bilan belgilanuvchi biror «kiritishlar» shunday signal bo‘lishi
mumkin.
2
1
,...,
r
r
kirishlardan ba’zilari boshqarish tizimi kirishlarini takrorlaydi, ya’ni
tizim ishdan chiqadigan bo‘lsa, bunda jarayonni optimal emas, balki me’yoriy
boshqarish imkonini yo‘qotmaslik uchun rezerv (zahira) hisoblanadi.
Tizim
uchun hamma kirish signallarini qabul qilish va dastlabki ishlov berish vositasi
axborotni to‘plash qurilmasi (ATQ) dir (7 blok).
Kirish signallariga dastlabki ishlov berish quyidagiga keltiriladi:
1) analog
kattaliklarni
diskret
kattaliklarga
o‘tkazishni
(almashtirishni) zarur aniqlikda bajarish, chunki BHM faqat diskret (raqamli)
kattaliklar bilan ish ko‘radi;
2) tizimning kirishiga qanday axborot kirishiga bog‘liq holda uzilish
signallarini shakllantirish (ya’ni O‘TQ da ob’ektda yuz berayotgan o‘zgarishlar
tahlil qilinadi, shuningdek, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlardan kelayotgan BHMning u
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
499
yoki bu ishga oid talablari ham tahlil qilinadi);
3) kiruvchi axborotni xotirlash (bu tizimning qisqa muddatli kirishlarini qayd
qilib qo‘yish uchun zarur, chunki bu axborot mashinaga darhol tushmay, balki
belgilangan uzilish ierarxiyasiga muvofiq navbat etganda tushadi);
4) axborotni boshqarishning yuqori darajalaridan qabul qilish. Bunda,
xarakteristikalari o‘zlariga xos stabil bo‘lmaganidan juda uzun kanallar bo‘lishi
mumkin. SHuning uchun, ko‘pincha bu erda telemexanik qurilmalardan
foydalaniladi.
Boshqaruvchi ta’sirlarni va nazorat signallarini shakllantirish vositasi bo‘lib
axborotni chiqarish qurilmasi (ACHQ) xizmat qiladi
(8-blok).
Unda quyidagilar amalga oshiriladi:
1) tizimning chiqish signallarini xotirada saqlab qolish, bu BHM chiqish
axborotini chiqarib bergandan so‘ng bu holda o‘z buyruqlarini kutmasdan boshqa
ishlarni bajarishga o‘tishi mumkin bo‘lishi uchun zarur;
2) raqamli parametrlarni uzluksizga aylantirib, ularni yoki «qurilmalar» sifatida
ob’ekt mexanizmlariga, yoki analog turidagi ko‘rsatuvchi asboblarga uzatish uchun
almashtitirish;
3) ma’lumotlarni tegishli aloqa kanallari bo‘yicha telemexanik uzatish;
4) ob’ektning real ijro etuvchi mexanizmlarini va signallash hamda qayd qilish
organlarini boshqarish uchun zarur kuch.
17-BOBGA TEGISHLI TAYANCH SO‘Z VA IBORALAR TERMASI
1.
Boshqarishning texnik vositalari
2.
Matematik boshqarish vostalari
3.
Matematik ta’minot
4.
Dasturiy ta’minot
5.
Xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar
6.
Mahalliy avtomatik qurilmalar
7.
Kirishlar va chiqishlar soni
8.
Axborotning qiymatiy tavsiflari
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
500
9.
Tizimning tez ishlashi
10.
Tizim chiqishlarining buzilish ehtimoli
11.
Davriy qayd qilish
12.
CHaqiriqqa ko‘ra qayd etish
NAZORAT SAVOLLARI
1.
Avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarining asosiy tarkibiy qismlarini sanab
o‘ting.
2.
Tashqi va ichki matematik ta’minotni izohlang.
3.
Mahalliy avtomatik qurilmalar deganda nimani tushunasiz?
4.
TJABT larga qanday vazifalar yuklatilgan
5.
Boshqarish ob’ektining holati haqida qanday avariyaviy va ogohlantiruvchi
signallar mavjud?
6.
Boshqarish ob’ekti to‘g‘risidagi axborotni qayd etishning qanday turlari mavjud?
7.
Boshqarish masalalari vazifalarni qayta taqsimlash bo‘yicha necha bosqichda
amalga oshiriladi?
8.
Asosiy texnik vositalarning tarkibini sanab o‘ting.
Do'stlaringiz bilan baham: |