Umumiy doc

Шиша
 
ва
 
каломел
 
электродлари
 
бўлган
 
рН
-
метрнинг
 
схемаси
.
 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

229 
E
Σ
=E
1
+E
2
+E
3
+E
x
, (6.20) 
bu erda E
1
 — kumush xlorid qoplangan kontaktli elektrod bilan xlorid kislota orasidagi potensialning keskin 
o‘zgarishi; E
2
 — xlorid kislota eritmasi bilan shisha elektrod zoldirsi ichki yuzasi o‘rtasidagi potensialning o‘zgarishi; 
E
3
—simob bilan kalomel o‘rtasidagi yordamchi elektroddagi potensialning o‘zgarishi; E
x
— shisha elektrod zoldirsi 
tashqi sirti bilan tekshirilayotgan eritma o‘rtasidagi potensialning o‘zgarishi. 
E
1
, E
2
va E
3
kattaliklar nazorat qilinayotgan eritmaning tarkibiga bog‘liq 
bo‘lmaydi va faqat haroratga qarab o‘zgaradi. SHisha elektrod zoldirsining tashqi 
yuzasida .hosil bo‘ladigan elektr yurituvchi kuch E
x
eritmaning rN miqdori va 
temperatirasi bilan aniqlanadi hamda (6.18) tenglama bilan hisoblanishi mumkin. 
Binobarin, rN-metr elektr zanjirining yig‘indi EYUK ma’lum harorat uchun 
tekshirilayotgan eritmadagi vodorod ionlari aktivligining 
funksiyasidan 
iboratdir. 
Bu 
EYUK 
ni 
o‘lchab 
tekshirilayotgan eritma uchun rN kattalikni topish 
mumkin. 
Nazorat 
qilinayotgan 
eritmaning 
harorati 
o‘zgarganida shisha elektrodning elektrod potensiali 
o‘zgaradi. 
Buning 
natijasida 
eritmaning 
turli 
haroratlaridagi aynan bir xil kattalikdagi rN larga 
elektrod tizimining turli qiymatlari mos keladi. 
6.24-rasmda elektrod tizimi EYUK ning nazorat 
qilinayotgan eritmaning turli haroratlaridagi rN lariga 
bog‘liqlik xarakteri ko‘rsatilgan. Eritmaning harorati 
ortishi bilan tizim tavsifining tikligi oshadi. Izopotensial 
nuqta deb ataladigan A nuqtada to‘g‘ri chiziqlar kesishadi va demak, elektrod 
tizimining EYUK eritmaning haroratiga bog‘liq bo‘lmaydi. Bu nuktada eritma 
haroratining shisha elektrod ichki va tashqi potensiallariga ta’siri o‘zaro 
kompensasiyalangan. Izopotensial nuqtaning E
i
va rN
p
bilan belgilangan 
koordinatalari elektrod tizimining eng muhim tavsiflari hisoblanadi, ularga rN- 
metrning harorat kompensasiyasi sxemasini hisoblashda amal qilinadi. 
Sanoat rN- metrlarida o‘lchash elektrodi va yordamchi elektrod bitta korpusda 
joylashtiriladi va sig‘imlarda o‘rnatiladigan, botirib qo‘yiladigan datchiklar tarzida 
6.24 – 
расм
. 
Электрод
тизимининг
температурага
бо
ғ
лиқлиги
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

230 
yoki quvurlarda o‘rnatiladigan, oqar suvda turadigan datchik tarzida tayyorlanadi. rN 
zanjirning EYUKini o‘lchashda odatda kirish qarshiligi katta bo‘lgan avtomatik
potensiometrlardan foydalaniladi, ularning shkalasi rN birliklarida darajalanadi. 
Tekshirilayotgan eritmalarning harorati keng chegaralarda o‘zgarib turganida 
o‘lchash 
tizimida 
eritma 
haroratlarining 
o‘zgarib 
turishini 
avtomatik 
kompensasiyalovchi qurilma bo‘lishi kerak. 
Asbobsozlik sanoatida ishlab chiqariladigan rN- metrlarning eng ko‘p 
tarqalgan turlariga rN-201 va rN-261 xillari kiradi. Ularning o‘lchash o‘zgartkichlari 
o‘zgarmas kuchlanish bo‘yicha 0—50 mV va tok bo‘yicha 0—5 mA chiqish 
signallariga ega bo‘ladi. Bu esa ularning avtomatik potensiometrlar, nazorat qilish va 
rostlash qurilmalari bilan birgalikda ishlashga imkon beradi. 
RN- metrning komplekti rN-201 eritmalarida vodorod ionlari aktivligini 
o‘lchash, qayd etish hamda rostlash uchun mo‘ljallangan. rN-metrga oqar suvda 
turadigan datchik — sezgir element DM-5M shisha va kumush xlorid qoplangan 
elektrodlar bilan, yuqori chastotali sanoat o‘zgartkichli P-201 va o‘ziyozar 
potensiometr KSP-2 kiradi. 
Sanoat o‘zgartkichi P-201 rN larni o‘lchashda qo‘llaniladigan elektrod 
tizimlarining 
sezgir 
elementlari 
EYUK 
ni 
unifikasiyalangan 
o‘xshash 
elektr 
signallariga 
o‘zgartirish 
uchun 
mo‘ljallangan. 
O‘zgartkich 
ko‘rsatuvchi asbob Ml730 A (yoki M325) bilan 
jihozlangan. O‘zgartkich chiqish toki bo‘yicha manfiy 
teskari aloqa bilan qamrab olingan o‘zgarmas tok 
kuchaytirgichidan 
iborat, 
bu 
esa 
katta 
chiqish 
qarshiliklari olishga imkon beradi. P-201 o‘zgartkichi 
bilan elektrod tizimining EYUK ini o‘lchash sxemasi 
6.25-rasmda 
ko‘rsatilgan. 
Elektrod 
tizimining 
o‘lchanadigan EYUK E
x
teskari ishorali U
chik
kuchlanish 
bilan taqqoslanadn. Bu kuchlanish rezistor R dan kuchaytirgichning chiqish toki I
chik
6.25 – 
расм