167
G
G
=G
P
–Sh
1
ρ
c
g, (5.7)
bu erda, G
G
, G
P
- qalqovich og‘irliigiga qarshi og‘irlik kuchi (protivoves) va og‘irlik kuchi; S – qalqovich
yuzasi; h
1
– qalqovich chukkan balandligi;
ρ
c
– suyuqlik zichligi
.
Suyuqliknig sathining oshishi qalqovichning chuqurligini o‘zgartiradi va va
unga qo‘shimcha itaruvchi kuch ta’sir etadi. YUqorida yozilganlarning natijasida
tenglik buziladi va - qalqovich og‘irliigiga qarshi yuk pastga tushaveradi, toki osilga
qalqovich h
1
balandlikga teglashguncha.
Bu o‘lchagichning asosiy kamchiligi — shkalasining
teskariligi va tros
og‘irligining o‘zgarishi hisobga olinmasligi, baland idishlarda hisoblash qiyinligi va
hokazo.
Qalqovichli sath o‘lchagichlarning turli modfikasiyalari mavjud.
Ular bir-
biridan tuzilishi, o‘lchash xarakteri (uzluksiz yoki qayd qiluvchi), masofaga uzatish
tizimini (pnevmatik, elektr va boshqalar) ishlatish shartlari
va boshqa xususiyatlari
bilan farq qiladi.
Idishdagi suyuqlik sathini o‘zgarishiga qarab qalovichning siljishini
kamaytirish maqsadida chiziqli tavsifga ega bo‘lgan davriy cho‘kadigan silindrik
qalqovichdan foydalanish mumkin.
Davriy cho‘kadigan qalqovichli satx balandligi o‘lchagichning ishlash prinsipi
qalqovich (buyka) massasining suyuqlikka, cho‘kish chuqurligiga qarab o‘zgarishiga
asoslangan. Bunday sath o‘lchagichlarning sezgir elementi og‘ir jism (masalan,
silindr), ya’ni idish ichida vertikal osilgan va nazorat qilinayotgan suyuqlikka qisman
botirilgan (5.4-rasm) qalqovichdan iborat. Qalqovich bikrligi S bo‘lgan va
qalqovichga ma’lum kuch bilan ta’sir etadigan elastik ilgakka mahkamlangan (5.4 -
rasmda bunday element prujinadir). Suyuqlik sathini 00
xolatidan h ga orttirilsa,
itaruvchi kuch ortadi. Bu buykani
x
xolatiga ko‘tarishga olib keladi, bu erda,
uning
ko‘tarilishi bilan
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
168
cho‘kish kamayadi, ya’ni x
kuch bilan ilgak buykaga ta’sir qiladi. O‘zgarish buykaning
cho‘kishi h—x ga ortishi natijasida
itarish kuchining
o‘zgarishiga teng:
x
∙
C=(h-x)
ρ
c
∙
g
∙
F-(h-x)
ρ
g
∙
g
∙
F
(5.8)
bu erda, S — ilgakning bikrligi;
ρ
c
,
ρ
g
—suyuqlik va gazning zichligi; F —
qalkovich ko‘ndalang kesimining yuzi.
Bunday qalqovichli sath o‘lchagich
statik tavsifining
ifodasini osonlik bilan topish mumkin:
F
g
C
h
x
г
c
⋅
⋅
−
+
=
)
(
1
ρ
ρ
(5.9)
SHunday qilib qalqovichli sath o‘lchagichning statik tavsifi chiziqlidir, bu
erda, uning sezgirligi G‘ ni orttirish bilan yoki ilgakning bikrligi S ni kamaytirish
bilan orttirilishi mumkin.
(5.9) ifodadan ko‘rinib turibdiki, konkret sath o‘lchagichdan foydalanganda
qo‘shimcha xatoliklar ushbu S, G‘,
ρ
c
-
ρ
g
kattaliklarning o‘zgarishi hisobiga paydo
bo‘lishi mumkin. SHu kattaliklarning o‘zgarishiga idishdagi harorat va bosimning
o‘zgarishi sabab bo‘ladi, bu erda,
ρ
c
-
ρ
g
ayirmaning o‘zgarishidan hosil bo‘ladigan
xatolik eng katta bo‘ladi
5.5
–
rasmda
davriy
cho‘kadigan
qalqovichli
sath
o‘lchagichning sxemasi ko‘rsatilgan.
Bu asbob ko‘rsatishlarni
pnevmatik
usulda masofaga uzatadi. Qalqovich
1
torsionli
naycha
3
uchiga
o‘rnatilgan richag 2 ga osilgan.
Qalqovich
o‘z
og‘irligi
bilan
torsionli naycha va uning ichidagi
po‘lat sterjen 4
ni buradi, burilish burchagi sath o‘zgarganda qalqovichning
o‘zgaradigan og‘irlik kuchiga mutanosib. Qalqovich shunday og‘irlikka egaki, u
5.4 –
расм
.
Do'stlaringiz bilan baham: