Умумий психология ва спорт психологияси

Умумий психология ва спорт психологияси
4-семестр; 5-мавзу 
 
8-саҳифа 
Мусобақалардаги муносабатлар ва хулқ-атвор: одатий стартолди ҳолати, 
мусобақалар давридаги уйқу, спорт беллашувларининг бошланиши пайтида, 
ѐки унинг энг масъулиятли вазиятларидаги ҳиссий зўриқишлари даражаси, 
беллашувлар жараѐнида психик ҳолат динамикаси, яъни ўзгариб бориши, 
чигалѐзди машқлари ва беллашувга тайѐргарлик кўришидаги ўзига хосликлар, 
жамоадаги дўстларининг хатти-ҳаракатларига нисбатан билдирадиган 
реакцияси, ҳакамлар ва ҳакамликнинг олиб борилишига нисбатан муносабати, 
томошабинларга муносабати, секундлаш хусусиятлари. Хатти-ҳаракатларидаги 
одатий узилишларнинг асл сабаблари, хатолари-“психологик тўсиқлар”. 
Спортчи учун ўта “машъум ва ѐқимсиз” машқлар, усуллар ва ҳоказолар. 
Спортдаги энг яқин ва истиқболдаги мақсад ва вазифалар ўз-ўзига ишонч 
ҳиссининг мавжудлиги, рақобатлашув ва спортдаги беллашувга интилиш. 
Кишининг психологик тавсифномаси мутлақо ўзгармайдиган эмас. У 
спортчи шахсининг ривожланиб, психологик тайѐргарлик даражаси ошиб, 
камолатга эришиб бориши билан янада бойиб, тўлдириб борилади. 
Спортчи шахси ва унинг психологик тайѐргарлиги борасидаги аниқ 
тасаввурларга асосан психологик тайѐргарлик индивидуал режалаштирилади. 
Мазкур иш фақатгина олдиндаги вазифаларни белгилашдан иборат бўлиб 
қолмаслиги керак.
Бир қатор мақсад ва вазифалар билан бирга индивидуал режа таркибига 
албатта психологик тайѐргарликнинг восита ҳамда услублари, уларнинг 
дозировкаси, яъни меъѐрлари, шунингдек ўқув машғулотлари жараѐнидаги 
тутган ўрни киритилади. Индивидуал режалаштириш маълумотларини ҳисобга 
олган ҳолда спортчи психик ривожланишини бошқариш бўйича муайян восита 
ва услублари қўлланилади. Aйни мана шу жараѐнда индивидуал психологик 
тайѐргарлик амалга оширилади.
Психик сифатларнинг, функция, малака ва кўникмаларнинг изчил 
равишда ривожлантирилиши ва ўринларини тўлатиб борилиши, яъни 
компенсация қилиниши индивидуал фаолият услубини шакллантиришга 
йўналтирилгандир.
Типологик 
тафовутлар 
бўйича 
психологик 
тайѐргарликни 
индивидуаллаштириш борасида психологларнинг самарали тадқиқотлари 
мавжуд. Уларда аниқланишича, кучли асаб тизимига эга бўлган спортчилар 
асаб тизими нисбатан кучсизроқ бўлган спортчиларга қараганда қулай шарт-
шароитларда (психик жароҳатларнинг бўлмаслиги, “психологик тўсиқлар”нинг 
йўқлиги, суст ѐки ўта кучли мотивациялар ва ҳоказоларнинг бўлмаслиги) 
психологик тайѐргарликнинг махсус индивидуаллаштирилишига нисбатан 
камроқ эҳтиѐж сезадилар (гарчи умуман психологик тайѐргарликсиз иш юритиб 
бўлмаса-да).
Aсаб тизими “Кучсиз спортчи” жуда катта ҳажмдаги ишни бўлиб-бўлиб 
бажарганида ўзининг энг юқори даражадаги ишчанлигини намойиш қилади 
(тайѐргарлик машғулотларининг қисмларга ажратилиш услуби), “кучлилар” 
учун эса тайѐргарлик машғулотларининг марказлаштирилган услуби кўпроқ 
маъқулдир (унга кўра катта ҳажмдаги юкламалар (машқлар) юқори тезликда 
бажарилади). Инерт (секин ҳаракатли) спортчилар мусобақада ўз хатти-

---