|
Темир билан углерод қотишмаларининг ҳолат диаграммаси. Темир билан углерод қотишмаларига бўлган эҳтиёжнинг борган сари ортиши бундай қотишмалар ишлаб чиқариш усулларини такомиллаштириш, уларнинг хоссаларини ўрганиш ва бу хоссаларни турли воситалар ердамида зарур томонга ўзгартириш каби масалалар сохасида илмий текшириш ишлари тобора авж олтирилмокда. Улуг рус олими Д.К.Чернов утган асрнинг иккинчи ярмида пўлат критик ҳароратнинг шу пўлат таркибидаги миқдорига краб ўзгаришини дунеда биринчи бўлиб аниклади.
Утган асрнинг охиридагина немис олими П.Геренс узидан аввалги олимлар ишига ва янги олинган натижаларга асосланиб, Fe-C қотишмалари ҳолат диаграммасининг ҳозирги вариантига якин вариантни яратади. Темир билан углерод қотишмаларининг ҳолат диаграммаси Fe дан C гача бўлган қотишмаларни уз ичига олади, лекин амалда фойдаланадиган Fe-C қотишмалари углероднинг миқдори 4,5-5% дан ортмагани учун Fe-FeзС диаграммасини тузишда оддий қотишмалар диаграммасига асосланади ва координата уклари олиниб, абсциссалар укига углероднинг қотишмасидаги фоиз миқдори, ординаталар укига эса қотишма ҳарорати куйилиб чикади. Сунгра Fe-Feз C қотишмаларининг темирдан то цементитгача бўлган критик ҳарорати ва структуралари белгиланиб олиниб, турли концентрацияли қотишмалар кристалларининг ва қайта кристалланишнинг бошланиш ва тугаш ҳароратлари утказилиб, улар ўзаро туташтирилса, темир билан цементит қотишмалари ҳолат диаграммаси ҳосил бўлади.
Темир-цементит қотишмалари ҳолат диаграммасини таҳлил килишга утишдан аввал бу қотишмаларнинг характерли хусусийятлари билан танишиб чикайлик.
Темир углерод қотишмалари суюқ ҳолатда аста-секин (соатига 10 C дан ҳам кичик тезликда) уй ҳароратигача совутиб борилганда уларда, тубандаги мувозанат структураларини куриш мумкин? Аустенит, феррит, цементит ва графит. Қотишмаларда юқорида кайд этилган структуралар ёлғиз еки бошқа структуралар билан механик аралашган холда учраши мумкин. Энди бу структураларнинг айримлари билан танишиб чикайлик.
Феррит (ф) - углероднинг альфа-темирдаги қаттиқ эритмаси бўлиб, бу эритмада углерод миқдори жуда оз ( 723 С да 0,02% ) гача бўлади. Феррит техникавий тоза темир бўлиб, унинг таркибида тахминан 99,8-99,9% Fe ва қолган турли кушимча элементлардир. Маълумки, қотишмаларнинг хоссалари уларнинг таркибига донасининг ўлчамлари ва шаклига қараб ўзгаради. Шунга кура феррит структуралари қотишмаларнинг асосий механик хоссалари қуйидагича бўлади. Чузилишдаги мустаҳкамлик чегараси =25…30 кг/мм2, нисбий узайиш =40……50%, зарбий қовушқоқлиги =25…30 кг/см, бринелл буйича қаттиқлиги НВ = 80…100 кг/мм2.
Аустенит (А) углероднинг гамма темирдаги эритмаси бўлиб бу эритма таркибида 1130 С гача углерод бўлади. Ҳарорат пасайган сари углероднинг гамма темирда эриши камая боради. Аустенитнинг кристалл панжараси еклари марказлашган куб бўлиб, пластиклиги юқори қотишма, унинг қаттиқлиги НВ=160-260 кг/мм, нисбий узайиши =40-50% унинг номи инглиз тадкикотчиси Р.Аустен шарафига куйилган.
Перлит (П) аустенит аста-секин совишида феррит билан цементитнинг майда доналарига парчаланишидан ҳосил бўлган механик аралашмадир. П= Ф+Ц бу аралашма эвтектоид деб аталади.
Ледебурит (Л) эвтетик аралашма бўлиб у таркибидаги углероднинг миқдори 4,3 % бўлган суюқ фазадан ҳосил бўлади. Ледебурит 1147 С дан 727 С гача цементит билан аустенитнинг, 727 С дан хона ҳароратигача эса цементит билан перлитнинг механикавий аралашмасидир. Бу аралашмаларни ўзаро фарқ килиш учун 1147 С дан 727 С гача бўлган ледебурит Лд билан, 727 С дан пастдаги ледебурит эса Лп билан белгиланади.
Темир-углерод ҳолат диаграммасини ўрганиш амалий жиҳатдан катта аҳамиятга эга бўлиб, чўян ва пўлатларни термик ишлаш жараенлари ана шу диаграммага асосланади. Бундай диаграммаларни ўрганишда соф темир (Fe) дан соф углерод (С) гача бўлган турли хил таркибли қотишмаларнинг ҳолатини куриб чикиш лозим, аммо амалда ишлатиладиган темир-углерод қотишмалари таркибида 5% гача углерод бўлади холос. Шу сабабли темир-углеродли қотишмаларнинг ҳолат диаграммасини ўрганишда темир билан углероднинг цементит деб аталувчи ва FeзС таркибли қотишмаларни куриб чиқилади. Бунда системанинг ташкил этувчилари темир билан углерод эмас, балки темир билан цементит (FeзС) бўлади. Диаграмма темир-цементитли ҳолат диаграммаси дейилади. Темир-углерод қотишмалари суюқ ҳолатдан аста-секин уй ҳароратигача совитилгандаги структуралар микроскопик анализ қилинганда феррит, цементит, аустенит, перлит, ледебурит ва графит каби мувозанат структуралари ҳосил бўлишини куриш мумкин.
ЧЎЯН ИШЛАБ ЧИҚАРИШ.
РЕЖА:
Умумий маълумот.
Хом аше материаллар тўғрисида маълумот.
Флюслар тўғрисида маълумот
Домна жараенида кокснинг вазифалари
Домна печига солинадиган компонентлар тўғрисида маълумот
Домна жараенида олинадиган маҳсулот тўғрисида маълумот
Чўян турлари тўғрисида маълумот
Чўян таркиби тўғрисида маълумот
Куйиладиган чўянлар тўғрисида маълумот
Ишланадиган чўянлар тўғрисида маълумот
ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН АДАБИЕТЛАР:
Горчаков Г.И.,Баженов Ю.М. Строительные материалы.
М.Стройиздат. 1983йил 487бет
Комар А.Г. Строительные материалы и изделия.
М.Стройиздат 1983г. -487с.
3. Домокиев А.Г. Строительные материалы . М. 1981 - 383с.
НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ:
Чўян ишлаб чиқариш учун қандай хом аше материалларидан фойдаланилади ?
Қандай материаллар Чўян тайерлаш учун хом-аше ҳисобланади?
Чўян ишлаб чиқаришда флюслар урни нималардан иборат ?
Чўян ишлаб чиқаришда қандай кокслар ишлатилади?
Домна печида қандай компонентлар чўян тайерлаш учун кушилади
Домна печидан чўян билан бир қаторда қандай компонентлар кушилади
Чўяннинг неча хил турлари мавжуд
Чўян таркиби нималардан иборат
Куйиладиган чўянлардан нималар тайерланади
Ишланадиган чўянлар қандай қурилиш буюмлари тайерланади.
ТАЯНЧ ИБОРАЛАР
Чўян учун хом-аше, темир рудалари,флюслар,кокс, чўян тайерлаш жараени, домнадан олинадиган маҳсулотлар, чўян таркиби, куйиладиган чўян, ишланадиган чўян.
Ўрганиладиган масалалар: Умумий маълумот. Хом-ашё материаллар. Домна печидаги жараен. Чўяннинг турлари.
Do'stlaringiz bilan baham: |
