Умумий физиологиядан маъруза 1-Маъруза. Физиологияга кириш

УМУМИЙ ФИЗИОЛОГИЯДАН МАъРУЗА


1-Маъруза. ФИЗИОЛОГИЯГА КИРИШ.
Режа:

1. 
   Физиология фани тўғрисида тушунча.
   
2. 
   Физиологик тушунчалар.
   
3. 
   Физиология фанининг асосий усуллари ва қўлланиладиган асбоблар.
   

4. Асосий физиологик тушунчалар
5. Одам функсияларини бошқарилиши
6. Қон ҳақидаги тушунчалар
7. Қон таркиби, ҳажми ва функсиялари
8. Плазманинг физик-кимёвий хоссалари
9. Қон гуруҳлари ва қон қуйиш
10. Қон тизимсини ҳосил бўлишини бтекширишлар ошқарилиши
ТАЯНЧ ИБОРАЛАР: адаптация, гематокрит, гемоглобин, гемолиз, гомеостаз, гемостаз, гемопоэз, гепарин, қон, қон плазмаси, лейкоцитлар, тромбоцитлар, физиологик акт,функциялар, физиологик эритмалар, эритроцитлар.

Физиология сўзи юнонча пҳизис – табиат, логос – таълимот, фан маъноларини англатувчи тушунча бўлиб, шунга кўра унга дастлаб табиат ҳақидаги фан деб қаралган. Узоқ вақтлар давомида физиология тиббиёт талаблари билан боғлиқ ҳолда ривожланган.

Анатомия ва гистология бўйича жараёнида физиологик функсияларни ҳам ўрганганлар. Анатомия ва гистология ютуқлари физиологиянинг ривожланиши учун зарур шароит эди. ХИХ асрда физиология анатомиядан ажралиб, мустақил фан сифатида шакл-ланади ва унга одам ҳамда ҳайвонларнинг тириклиги билан боғлиқ барча ҳаётий функсияларини ўрганувчи фан сифатида қарала бош-ланди. Буларга моддалар ва энергия алмашинуви жараёнлари, юрак-қон томирлар, нафас олиш, овқат ҳазм бўлиши, ажратиш тизимларининг ишлаши, ички секретсия безлари, нерв тизими, мускуллар, сезги аъзоларининг фаолияти ва бошқалар киради. Ҳозирги кундаги одам физиологияси одам ва ҳайвонлар физиологиясининг муҳим со-ҳаси ҳисобланиб, унда бир бутун тирик организмнинг ва ундаги айрим тизим, аъзо, тўқима, ҳужайраларнинг яшаш қонуниятларини ўрга-нувчи фан сифатида қаралади.
Физиология кенг кўламли фан бўлиб, унинг муҳим аҳамияти даставвал тирик организм билан уни ўраб олган муҳит орасидаги алоқа механизмларини тушунтиради. Бу механизмларнинг у ёки бу сабаб-ларга кўра издан чиқиши турли хил касалликларга олиб келади, юзага келган касалликларнинг моҳиятини эса физиологик қонуниятларни билмасдан тушуниш қийин. Шунинг учун ҳам физиология тиббиёт-нинг назарий асосини ташкил қилади. Физиологик функсияларни таҳлил қилиш эса ташхис қўйишда муҳимдир (юрак уриш частотаси, элек-трокардиограмма ва бошқа кўрсаткичларига кўра унинг меъёрий ишлаши ҳазм шираларининг таркиби ва миқдорига кўра ошқозон-ичакларнинг фаолияти ҳақида хулоса қилинади ва ҳоказо). Одам физиологияси бир вақтнинг ўзида педагогика, психология, жисмоний тарбия услубиёти ва назариясининг илмий асоси бўлиб хизмат қилади.
Физиологиянинг вазифасига инсон ҳаётий функсияларини ўрга-нишдан ташқари, ҳайвонот дунёсининг барча вакилларида тириклик кўрсаткичларини таҳлил қилиш ҳам киради. Бу ҳолат ўз навбатида органик дунё тараққиётини тўлиқроқ тасаввур қилишга ёрдам беради. Турли хил ҳайвондаги ҳар бир физиологик функсия мавжуд муҳит шароитида яшаб қолишини тақозо қилади. Шунинг учун ҳам эволютсион тараққиёт жараёнида ҳайвон организмидаги у ёки бу аъзолар, тизимлар, тўқима ва ҳужайралар тегишли ўзгаришларни қабул қилади, мослашади, муҳит шароитига мувофиқлашади.
Физиологиянинг муҳим аҳамиятларидан яна бири, ҳозирги замонда кишиларда учрайдиган давр хасталиклари (қандли диабет, атеросклероз, гипертония, ошқозон-ичак яралари, хавфли ўсмалар ва бошқалар) кундалик турмуш тарзида организм зиммасига туша-диган турли юкламаларнинг (аччиқланиш, хафа бўиш, асабийлашиш, тажаввузкорлик, ҳасад қилиш, жисмоний камҳаракатлилик, монотон ҳаракат қилиш, гипердинамия, жуда иссиқ ёки жуда совуқ шароит, нурланиш, тезланиш, вазнсизлик ва бошқа ҳолатларга тушиш) меъёр даражасидан четга чиқиши эканлигини тушунтириб бериш билан характерланади.