Умумий физика курсининг «Молекуляр физика» былимини



Download 1,51 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/105
Sana11.01.2022
Hajmi1,51 Mb.
#341033
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   105
Bog'liq
molekulyar fizika va termodinamika

NAZARIYA 
 
«Nazariya»
  atamasi  keng  ma’noda  aqliy  bilish,  tafakkurini  anglatadi, 
uni  amaliyotdan  farq  qiluvchi  faoliyat  turi  sifatida  ifodalaydi.  Tor  ma’noda 
esa  nazariya  ma’lum  bir  sohaga  oid  tasavvurlar,  tushunchalar,  g’oyalar, 
gipotezalarni  tizimga  soladigan,  predmetni  yaxlit  tarzda  anglashga  imkon 
beradigan bilim shaklini bildiradi. 
Nazariya    ma’lum  bir  predmet  sohasiga  oid  tushunchalar,  qonunlar, 
gipotezalar,  g’oyalarni  sistemaga  solib,  u  haqda  yaxlit  tasavvur  hosil 
qiladigan, yangi fundamental umumlashmalar yaratishga olib keladigan, shu 
sohadagi  hodisalarni  tushuntirish,  oldindan  ko’rish  imkonini  beradigan 
ishonchli bilimdan iborat. 
Ilmiy  nazariya  quyidagi  tarkibiy  qismlardan  iborat:  1)  emperik  asos: 
nazariyaga  aloqador  faktlar,  ularga  mantiqiy  ishlov  berish  natijalari;  2) 
Boshlang’ich  nazariy  asos:  nazariyaning  asosiy  tushunchalari,  postulatlari 
(aksiomalari),  fundamental  qonunlar  (printsiplar);  3)  Nazariyaning  mantiqiy 
apparati:  tushunchalarni  hosil  qilish  va  ta’riflash  qoidalari,  xulosa  chiqarish 
(isbotlash) qoidalari; 4) olingan natijalar (xulosalar). 
Hozirgi  zamon  nazariy  bilimlari  turli-tuman  bo’lganligi  uchun 
nazariyaning xilma xil turlari bor: 
1.  Ta’riflovchi  nazariyalar.  Ular  ko’p  va  turli-tuman  materiallarni 
tartibga solishga xizmat qiladi. 
2.  Matematikalashtirilgan  nazariyalar.  Ular  matematik  uskuna  va 
modellardan foydalanadi. 
3.  Izohlovchi  nazariyalar.  Ular  emperik  materiallarni  izohlashga 
qaratilgan. 
4.  Deduktiv  nazariy  tizimlar.  Bulardan  boshlang’ich  asos  ham  tizimni 
ishlab chiqish va rivojlantirishning mantiqiy qoidalari ham qat’iy belgilangan 
bo’ladi. Bunday nazariy tizimlarning bir qator ko’rinishlari bor. 
Nazariya mutlaq bir xodisa emasdir. U bilimlarning nisbatan tugallangan 
tizimi  bo’lib,  bu  tizim  o’zining  rivojlanishi  jarayonida  o’zgarib, 
konkretlashib,  boyib  boradi.  Nazariyada  o’zgarish  yangi  dalillarni  va  ularni 
ifodalovchi  tushunchalarni  unga  kiritish,  tamoyillarni  aniqlash  yo’li  bilan 
sodir bo’ladi. Biroq, so’ngra, shunday payt keladiki, bu paytda Ayni nazariya 
doirasida  hal  qilib  bo’lmaydigan  ziddiyat  yuz  beradi.  Muayyan  nazariya 
uchun bu tanglik paytini konkret taxlil yo’li bilan aniqlash mumkin. Shunday 
vaqt  kelgach  va  boshqa  yoki  aniqlangan  tamoyillar  bilan  yangi  nazariyaga 
o’tiladi. 
Ilmiy  nazariya  oxir-oqibatda  real  tizimni,  ob’ektni  aks  ettiradi,  uning 
tabiatini tushuntiradi va shu ma’noda  o’zining emperik asosiga ega. 
Nazariyada  borliq  asosan,  modellar  yordamida  ideallashgan  holda 
in’ikos  qilinadi.  Ideallashtirish  jarayonida  mavjud  ob’ektlar  haqidagi  emper 


 
30 
ik  bilimga  tayangan  holda,  haqiqatda  mavjud  bo’lmagan  va  ba’zan  mavjud 
bo’lishi mumkin ham bo’lmagan, lekin real mavjud predmetlarga ma’lum bir 
munosabatda  o’xshash  ob’ektlar  haqidagi  tushunchalar  hosil  qilinadi. 
Masalan,  mexanika  echimini  qidiradigan  ko’p  masalalarda  zarrachalarni 
o’lchamlari  unchalik  muhim  ahamiyatga  ega  emas.  Ayni  bir  paytda  massa 
ahamiyatga  ega  va  shuning  uchun  ham  massasi  bir  nuqtaga  jamlangan 
hayoliy jism moddiy nuqta tushunchasidan foydalaniladi. 
Barcha  real  mavjud  jismlar  shaklga  va  o’lchamlarga  ega  moddiy  nuqta 
esa  ideal  ob’ekt  bo’lib,  ba’zi  masalalarni  yechishda  real  jismlarning  o’rnini 
bosadi, ularning nazariy bilishdagi ekvivalenti bo’lib xizmat qiladi. 
Ilmiy nazariya bilishda bir qancha muhim vazifalarni bajaradi. 

Download 1,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish