Umum va tib psix p65

XOTIRANING BUZILISHI
Xotira buzilishining har xil turlarini klinik tahlil qilish XIX 
asr oxiriga taalluqlidir. Biroq xotira buzilishini muntazam 
ravishda o‘rganish faqat rus olimi S.S. Korsakov ishlaridan 
keyin, ayniqsa, u xotira buzilishining alohida turini bayon 
etganidan so‘ng boshlandi. Xotiraning buzilishi jarayonida 
eng ko‘p uchraydigani gipoamneziya, amneziyadir.
Gipoamneziya 
xotiraning susayishi bo‘lib, unda odam o ‘z 
ixtiyori bilan bir vaqtlardagi yoki yaqin vaqtlardagi voqea- 
larni eslash qobiliyatidan mahrum bo‘ladi. Shu narsa qayd 
qilinadiki, keksalardagi gipoamneziyada ular yangi xotiralarni
40

---

eslab qolish va aytib berishga juda qiynaladilar, ayni vaqtda 
esa, eskilarini ancha yaxshi eslaydilar. Gipoamneziyalar og‘ir 
kasalliklardan keyin, toliqish, astenik holatlarda ro‘y beradi.
Giperamneziya 
xotiraning kuchayishi bo‘lib, bu holat ruhiy 
bemorlarda qo‘zg‘alishda, jumladan, maniakal holatlarda 
uchraydi va u eslashga aloqador bo‘ladi: kundalik voqealarni 
eslab qolish esa o ‘zgarmagan holda qoladi yoki hatto su- 
sayadi. Ruhiy tushkunlikka tushgan, biror baxtsizlikdan ezilgan 
ko‘pgina kishilar o‘tmishdagi xotiralarning quyilib kelishidan 
shikoyat qiladilar. G o ‘yo allaqachon unutib yuborilgan 
voqealar xotirada turli-tuman voqea sifatida jonlanadi. Ba’zan 
shunga o‘xshash hodisalar yuqumli kasalliklarda harorat yuqori 
bo‘lganda kuzatiladi.
Xotiraning boshqa muhim buzilishlariga 
amneziyalar 
— 
xotiraning yo‘qolishi yoki eslay olmaslik kiradi. Qator hollarda 
amneziya bemorlar hayotining qat’iy chegaralangan bir bo‘lagini 
o‘z ichiga oladi, u bemorning xotirasidan mutlaqo o‘chib ketadi. 
Hushdan ketgan, koma holatida bo‘lgan davr ichida xotira 
yo‘qolishi amneziyaga oddiy misol bo‘ladi. U, odatda, o‘ziga 
kim yordam berganini ham, qanday qilib kasalxonaga tushib 
qolganini ham eslay olmaydi. Bu anterograd amneziyadir. Bosh 
miya shikastlanganda, shikastlanishdan oldin ro‘y bergan 
voqealarning xotirada qolmasligi ham kuzatiladi. Ba’zan bunday 
shikastlanishning og‘ir-yengilligiga qarab ma’lum bir vaqtni 
(soatlar, kunlar, hatto oylar) o‘z ichiga oladigan voqealar 
xotiradan ko‘tariladi. Xotiraning bunday buzilishi retrograd 
amneziya, deb ataladi. Ba’zi kasalliklarda amneziyalar juda keng 
hajmda bo‘ladi. Masalan, qarilik tufayli es pasayganda yetuklik 
yoshidagi deyarli barcha voqealar va sanalar xotiradan ko‘tariladi 
hamda bemorlar yoshlik davridagi, hatto bolaligidagi taassurotlar 
dunyosiga cho‘madi. Bunda ular bir zamonlar boshlaridan 
kechirgan voqealar va kechinmalari haqida xuddi kecha bo‘lib 
o‘tgan voqeadek gapiradilar, allaqachonlar o‘lib ketgan odamlar 
bilan uchrashishni kutadilar. O ‘z hayotlarida bo‘lib o‘tgan 
muhim voqealarni aslo eslay olmaydilar.