Umum va tib psix p65

XOTIRA TURLARI
Nimaning eslab qolinishi, keyinchalik esa, tanib olinishi 
va qayta esga tushirilishiga ko‘ra xotiraning har bir kishiga 
xos bo‘lgan quyidagi turlarini ajratish mumkin:
1. Obraz xotirasi. 2. Emotsional xotira. 3. M a’noviy xotira.
XOTIRA SIFATI
Har kimning o‘ziga xos xotira xususiyatlari bor. Har kimning 
xotirasidagi farq xotiraning kuchida ifodalanadi. M a’lumki, 
xotirasi kuchli va xotirasi zaif odamlar bor. Xotiraning kuchli- 
kuchsiz bo‘lishi esda olib qolish va esdan chiqarish tezlik dara­
jasiga qarab belgilanadi. Tez esga olib, sekin, bora-bora unutish 
kuchli xotiraning xarakterli xususiyati bo‘lsa, sekin esda olib 
qolish va tez esdan chiqarib qo‘yish kuchsiz xotira belgilaridandir.
Xotira sifatiga ko‘ra, to ‘rt tipga bo‘linadi:
Birinchi tipi:
bunday shaxslarning xotirasi kuchli, ayniqsa, 
samarali bo‘ladi, ular materialni, m a’lumotlarni tez bilib 
oladilar, buning uchun ularga materialni bir marta eshitish 
yoki bir karra o‘qib chiqish kifoya, shu bilan birga, material 
bora-bora esdan chiqadi va materialni bu o ‘quvchilar to ‘la- 
to ‘kis hamda yanglishmasdan to ‘liq esga tushiradilar.
39

---

Ikkinchi tipi:
shaxslar materialni sekinroq bilib oladilar, 
lekin uzoq vaqt esdan chiqarmaydilar. Ular materialni o‘rganib 
olish uchun ko‘proq kuch sarf qilib, uni maxsus usullar 
yordami bilan takrorlaydilar.
Uchinchi tipi:
tez bilib olib va tez unutish xususiyatlari 
bilan ajralib turadi. Bu tipga kirgan shaxslar materialni bir 
marta ko‘rib-eshitib, birovning og‘zidan chiqishi bilanoq ilib 
olganday darrov bilib oladilar va keyin uni to ‘la-to‘kis aytib 
bera oladilar. Ammo bu tariqa bilib olish va esga tushirish 
uzoqqa bormaydi. Vaqt o ‘tgandan keyin unutib qo‘yadilar.
To ‘rtinchi tipi:
bu xotiraning zaif tipidir. Bu tipdagi shaxslar 
materialni juda sekinlik bilan bilib oladilar va tez unutadilar. 
Xotira tufayli ongimizda faqat hozirgi paytdagi narsalar, 
hodisalar aks etib qolmay, balki o ‘tmishda idrok qilingan 
narsalar va hodisalar, kechirilgan tuyg‘ular, fikrlar ham aks 
etadi. Odam xotira tufayli malaka va ko‘nikmalar hosil qi- 
ladi, bilimlarini boyitadi va saviyasini kengaytiradi. Xotira 
boshqa ruhiy jarayonlarning faoliyati va taraqqiyoti uchun 
katta ahamiyatga egadir. Yunonlarning buyuk dramaturgi 
Esxil (eramizdan avvalgi 525—456-yillarda yashagan) o ‘z 
asarining qahramoni Prometey tilidan shunday degan edi: 
«Eshiting, ummatlarim qilgan saxovatimni hisob qilsinlar deb 
raqam yaratdim. Yozuvga o‘rgatdim. Shularning hammasining 
bosh sababkori — M uza momosidan bahram and etdim. 
Ularga es berdim, xotira berdim».