Umar Xayyom "Navro’znoma"

Ariq labidagi har giyoh, ko‘kat –

Malakday go‘zalning yuzidagi xat.

Bu sabza – loladek yuzlar tuprog‘i,

Sabzaga avaylab oyoq qo‘y g‘oyat[23].

Xunuk xulq egasi bo‘lmish qo‘pol, go‘zallikdan bebahra insonning ruhi esa xunuk jonzotlar qiyofasiga ko‘chib o‘tadi. Shu jihatdan Xayyomga nisbat berilgan bir ruboiy bilan bog‘liq rivoyat e’tiborga molik: Xayyom o‘tib borar ekan, ko‘cha bo‘yidagi machitni ta’mirlayotgan odamlarga ko‘zi tushadi; bir necha kishi g‘isht yuklangan eshakni machit ostonasidan ichkariga kiritolmay halak edilar. Xayyom nima gapligini bilgach, borib eshaknig qulog‘iga nimalardir deydi, eshak darhol ichkari kiradi. Odamlar buning sababini so‘raganlarida, Xayyom bir vaqtlar shu masjidda o‘ta badfe’l, xunuk xulq egasi bo‘lgan odam mutavalilik qilganini, o‘lgach esa, uning xunuklikka yo‘g‘rilgan ruhi shu eshak qiyofasiga o‘tganini, hozir u o‘zini tanimayotganlari uchun ichkariga kirmay, tixirlik qilib turganini, eshakning qulog‘iga: «Biz seni tanidik», deb to‘rt satr she’r o‘qigach, bu tixirlikning to‘xtatganini aytadi. Mana, o‘sha rivoyatga sabab bo‘lgan ruboiy:

Ketibsan, qaytibsan adashibroq yana ham,

Isming ko‘tarilgandi yodimizdan, ey odam,

Soqoling dum bo‘libdi, o‘sib chiqib ortingdan,

Tirnoqlaring qo‘shilib tuyoq bo‘lmishdir bu dam[24].

Xayyom go‘zallikka real hayotiy insoniy yondashuvni maqbul ko‘radi.