Улуғмуродов н. Х

4.Ob’ektning o’tish vaqti va vaqt o’tish konstantasi.
Ob‟ektning dinamik rejimlardagi xususiyatlari bir rejimdan ikkinchi rejimga o‟tish vaqti 
t
r
, vaqt 
konstantasi 
T
va umuman o‟tish vaqtidagi kechikishlari bilan ifodalanadi. Bu xususiyatlar ob‟ektning 
o‟tish grafigi
 X
q
(t)
asosida aniqlanadi.
O‟tish grafigi deb ob‟ektga biron tashqi ta‟sir natijasida undagi rostlanuvchi parametrning 
(tezlik, temperatura, bosim, rezervuardagi suyuqlikning balandligi) vaqt bo‟yicha o‟zgarishini, ya‟ni 
bir barqaror ish rejimidan ikkinchi barqaror ish rejimiga o‟tishni ko‟rsatadigan grafik 
X
q
 (t) 
ni aytiladi. 
Bu grafiklar ob‟ektga ma‟lum miqdordagi tashqi ta‟sir (3-rasm) yoki modda oqimi (kiruvchi signal 
∆Q
) mavjud bo‟lgan sharoitda hisob qilinadi yoki yozib olinadi. 
Vaqt konstantasi T deb ob‟ektning rostlovchi parametri 
X
q
(t) 
o‟zgarmas tezlik bilan o‟zining 
maksimumi qiymatiga ega bo‟lguncha ketadigan vaqtni aytiladi. Vaqt konstantasini ob‟ektning o‟tish 
grafigi asosida aniqlash usuli 3-b,vrasmda ko‟rsatilgan. O‟zicha tenglashish bo‟lmagan statik ob‟ektlar 
uchun vaqt konstantasi 
T
, 
X
q
(t) 
to‟g‟ri chiziq bilan rostlanuvchi parametr 
X
q
(t) 
ning berilgan maksimal 
qiymati 
X
qmax
dan o‟tkazilgan gorizontal chiziqning kesishgan nuqtasining vaqt o‟qidagi proeksiyasiga 
teng bo‟ladi. 
O‟zicha tenglashishi bo‟lgan statik ob‟ektlarda bunday emas, chunki ularning o‟tish grafigi 
eksponensial egri chiziqdan iborat bo‟lgani uchun rostlovchi parametrning tezligi egri chiziq bo‟yicha 
o‟zgaradi. Shu sababli o‟zicha tenglashishli ob‟ektning vaqt konstantasini topish uchun o‟tish 
grafigining boshlanish qismiga urinma o‟tkaziladi va bu urinma 
X
q
ning maksimal qiymati
 X
max
dan 
o‟tkazilgan gorizontal chiziq bilan kesishish nuqtasi 
S 
topiladi. Bu nuqtaning vaqt o‟qiga preksiyasi 
bo‟yicha ob‟ektning vaqt konstantasi T aniqlanadi. 
Ob‟ektning o‟tish vaqti. Ob‟ektga keladigan energiya yoki modda oqimining nominal qiymati 
∆=const 
ta‟siri ostida rostlanuvchi parametr 
X
q
(t)
ning noldan yangi barqaror rejimdagi qiymatga ega 
bo‟lguncha o‟tadigan vaqt ob‟ektning o‟tish vaqti 
T
r
deyiladi. 
O‟tish grafigi o‟zicha tenglashishi bo‟lgan ob‟ektlar uchun eksponensial egri chiziq 
X
q
 (t) 
t
Х
к 
∆Q=A[1] 
a)
Х
ч 
Х
к 
объект 
t
X
ч 
T 
X
max
Х
ч
(t) 
б)
t
T
p
=3T 
T
Х
max
Х
ч
(t) 
с
Х
ч 
в)
3 – 
расм 

---

98 
=X
max
 (t) (1-e
-1/T
)
bo‟lgani uchun o‟tish vaqti cheksiz qiymatga intiladi. Amalda bunday ob‟ektlarning 
o‟tish vaqti vaqt konstantasi 
T 
orqali quyidagicha aniqlanadi: 
T
r
 
t =0 
t=T 
t =4T 
t =5T 
X
q
 
0.0 
0.632 
0.982 
0.993 
Jadvaldan ko‟rish mumkinki, o‟tish vaqti 5T qilib olinganda rostlanuvchi parametrdagi xato 0.7 foizni
tashkil qiladi. Har bir ob‟ektning o‟tish vaqti o‟z fizik ma‟nosiga ega. Elektr yuritmaning o‟tish vaqti 
uning elektr tarmog‟iga ulangandan boshlab, nominal aylanishga (barqaror rejimga) o‟tguncha 
ketadigan vaqtdan iborat. 
Issiqlik ob‟ektlarining o‟tish vaqti deb, pech energiya tarmog‟iga ulangandan boshlab, uning 
rostlanuvchi parametri pech temperaturasi maksimal qiymatga ega bo‟lguncha ketgan vaqtga aytiladi. 
O‟tish vaqti va ob‟ektning vaqt konstantasini tajriba asosida ham aniqlash mumkin. Buning uchun 
ob‟ekt energiya yoki modda manbaiga ulangandan boshlab, vaqtga bog‟liq ravishda rostlanuvchi 
parametrning o‟zgarishini o‟lchov asbobi yordamida o‟lchab yozib borish va shu miqdorlarga asosan 
grafik 
X
q
(t)
ni qurish lozim. Bu grafikda barqaror rejimga o‟tguncha ketgan vaqt ob‟ektning o‟tish 
vaqti bo‟ladi, ob‟ektning normal ish rejimi o‟tish vaqti T
r
dan keyin boshlanadi.