Улуғмуродов н. Х

Tomat sharbatini tayyorlashni avtomatlashtirish. 
 
Pomidor sharbatini sterilizatsiyalab tyyorlash uchun (2-rasm ) yashiklardagi tomat 
omborxonadan tushirish qurilmasi yordamida dastlabki yuvish uchun elevatorli yuvish mashinasi 1 
ning qabul qiluvchi qismiga uztiladi. 
Elevatorli yuvish mashinasidan so‟ng transportyordagi mevalar toza suv oqimi bilan 
yuviladi.Keyin ular ventilyatorli yuvish mashinasi II ning qabul qiluvchi qismiga tushadi, u erda 
mevalar suv bilan oxirgi marta yuviladi. 
Keyin inspeksion transportyor III da pomidorlar saralanadi va yomonlari sexdan chiqarib 
tashlanadi. Ko‟tarish transportyori IV da saralangan mevalar urug‟ ajratuvchisi V bo‟lgan 
maydalagichga uzatiladi.Maydalangandan va urug‟i ajratilgandan so‟ng hosil bo‟lgan maydalangan 
massa idish VII ga, 
2-rasm 

---

206 
a) 
b) 
urug‟lar esa idish VI ga tushadi, u erda esa nasos bilan quritish bo‟limiga uzatiladi, bu bo‟limda 
moddalarning ozuqasiga qo‟shimcha sifatida foydalaniladigan kukun olinadi.Tomat massasi nasos N1 
bilan trubasimon isitkich VIII ga haydaladi, u erda 60-65
O
S gacha isitiladi va keyin nasos N2 bilan 

---

207 
idish IX orqali ekstraktorlar X va XI ga uzatiladi.Agar maydalangan massa etarlicha isitilmagan bo‟lsa 
( 60
0
S dan past), u holda u resirkulyasion klapan vositasida yana isitish uchun qaytariladi. 
Ekstraktorlar X va XI da pomidor sharbatini ajratish amalga oshiriladi.Ikkala ekstraktor 
liniyaning berilgan unumdorligiga bog‟liq holda ham galma-gal, ham birgalikda ishlashi mumkin. 
Ekstraktorlardan chiqqan chiqindilar shnek XII ga, keyin chiqindilar idishi XIII ga tushadi, shundan 
so‟ng nasos N3 yordamida tomat sexiga tomat pastasi tayyorlash uchun jo‟natiladi. Ekstraktorlardan 
olinayotgan sharbat idish XIV ga tushadi, u erda qisman tindiriladi, keyin nasos N4 bilan isitkich bilan 
isitkich XV ga 80-85 
0
S gacha isitish uchun uzatiladi. Agar sharbat kerakli temperaturagacha isimagan 
bo‟lsa, u holda resirkulyasion klapan yordamida u ikkinchi marta isitishga jo‟natiladi.Keyin istalgan 
sharbat idish XVI ga tushadi, u erda tindiriladi,shundan so‟ng sharbat nasos N5 bilan isitkich XVIII ga 
oxirgi isitish uchun ( 97 
0
S gacha) jo‟natiladi.Agar sharbat isitkichdan so‟ng past temperaturaga ega 
bo‟lsa, u holda resirkulyasion klapan yordamida ikkilamchi isitishga jo‟natiladi.
Ko‟p pog‟onali isitish sharbatini qaynatib quyishning oldini olish uchun zarur temperaturani 
berilgan qiymatda aniq tutib turish esa tam hususiyatlari juda yaxshi bo‟lgan pomidor sharbatini olish 
uchun juda
muhimdir, chunki temperaturaning pasayishi sharbatning achishiga , ko‟tarilishi esa uning quyilishiga 
olib keladi.SHarbat isitkichdan XVIII ga tushadi, u erdan esa zarur bo‟lganda nasos N6 bilan 
idishlarga quyish tizimiga uzatiladi. 
Sharbat tayyorlashning butun tizimi maydalangan pomidor massasi tayyorlash bo‟limidan va 
pomidor sharbatini tayyorlash bo‟limidan iborat.Avtomatlashtirish sxemasi quyidagi asosiy vazifalarni 
bajaradi : blokirovka qiligan rejimda potok (oqim) tizimini boshqarish, jarayonning asosiy nuqtalarida 
sath, temperatura va bosimni nazorat qilish va sigeallash ;magistralda bug‟ bosimini rostlash ; 
tayyorlangan pomidor sharbati miqdorini qayd qilish . Avtomatik boshqarish rejimidan qo‟lda 
boshqarishga o‟tish uchun rejimni tanlash kalitlari SA1-SA2 hizmat qiladi.Tizimning elektr 
dvigatellarini ish o‟rnida joylashgan boshqarish tugmachalari bilan qo‟lda amalga oshiriladi. 
Magistraldagi bug‟ bosimini manometrlar 11-1, 38-1 va 45-1 bilan, maydalangan massa 
isitkichlarida 20-1 va 23-1 manometrlari bilan, XV va XVII sharbat isitkichlarida manometrlar 41-1 
va 48-1 bilan, sharbat isitkichi XVIII dan so‟ng 51-1 bilan nazorat qilinadi.Magistraldagi bug‟ bosimi 
bevosita tasir qilinuvchi rostlagich 54 bilan barqarorlashtiriladi, u bosimning qiymatiga bog‟liq holda 
bug‟ oqimiga tasir ko‟rsatadi.Idishlar VI , XIII da urug‟lar va chiqindilar uchun tayyorlanadigan 
massaning sathi, idishlar VII va IX dagi maydalangan massa sathi idishlar XIV, XVI va XVIII da 
sharbat sathi elektron signalizatorlari 14, 17, 25, 33, 35, 35, 42 va 49 ga ulangan tegishli sath 
datchiklari bilan o‟lchanadi. 
Maydalangan massaning isitkichdagi temperaturasini avtomatik rostlash ko‟rsatuvchi va o‟zi 
yozuvchi manometrik termometr 21-2 dan signal oluvchi pnevmatik rostlagich 21-3 amalga 
oshiradi.Rostlagich signali membranali IM 21-5 ga uzatadi, u bug‟ni maydalangan massa isitkichiga 
uzatish klapaniga tasir qiladi. 
Shunga o‟xshash tarzda isitkichlar XV va XVIII ( 39 va 46) da sharbat temperaturasi avtomatik 
rostlanadi.Maydalangan massa temperaturasining qiymatlari haqidagi signalni shchitda o‟rnatilgan 
signal lampalari NL27 va NL28 ga tasir qiluvchi ko‟rsatuvchi, signal beruvchan manometrik 
termometr 22-2 beradi.Pomidor sharbatining isitkichlar XV (40) va XVIII (47) dan keyingi 
temperaturasi qiymatlari haqidagi signal ham huddi shunday amalga oshiriladi. 
Tayyor pomidor sharbatining yig‟indi sarfini qayd etish uchun sxemada induksion sarf datchigi 
bo‟lib, undan chiqadigan signal shchitda joylashtirilgan ikkilamchi ko‟rsatuvchi va qayd etuvchi asbob 
52-3 ga keladi.O‟sha erda yorug‟lik va tovush signallari knopkasi SV1 hamda tovush signalini 
o‟chiruvchi knopka SV2 joylashtirilgan.