4.
Yarim o’tkazgichli signal kuchaytirgichlar.
Yarim o‟tkazgichli kuchaytirgichlar yarim o‟tkazgichli triodlardan tuziladi. Bunday triodlar
ko‟pincha
tranzistor
deb yuritiladi.
Yarim o‟tkazgichli triodlarning tuzilishi yarim o‟tkazgichlarda bo‟ladigan aralashma elektron
o‟tkazuvchanligi xossasiga asoslanadi. Mendeleev davriy sistemasining IV gruppasiga tegishli yarim
o‟tkazgich germaniy Ge moddasidan yasalgan yupqa plastinaning ikki tomoniga III gr ga tegishli In
moddasining ma‟lum miqdori termik ishlov berish yo‟li bilan qoplansa, (4-rasm) ular orasida zaryadlar
siljishi yuz beradi, natijada yarim o‟tkazgich qotishmasida uchta P-n-P sohalar hosil bo‟ladi. Germaniy
plastinasining chap va o‟ng tomonida teshiklar, ya‟ni musbat P(positivus) to‟planadi. Bunday
zaryadlarning diffuziyasi natijasida germaniy plastinasi bilan indiy moddasi tutashgan chegaralarda
ikki xil potensial to‟siq P-n va n-P vujudga keladi.(4-rasm). Undagi birinchi soha-
emmiter
, o‟rta soha-
baza
va o‟ng tomondagisi
- kollektor
deb ataladi. Bunday triodning emmiter-baza zanjiriga manba Ee
va kollektor-baza zanjiriga manba Ee ulansa, ma‟lum sharoitda kiruvchi kichik signal Uk bir necha o‟n
marta katta bo‟lgan chiquvchi signal Uch ga aylanishi mumkin.
Б - база
Э - эмитер
K - коллектор
p – n – p
i
n
i
n
G
e
а)
б
К
Э
б
)
+
+
-
-
I
К
I
Э
2
1
74
Manba Ee ning qutblari P-n o‟tishiga mos bo‟lgani tufayli (+ -)
potensial to’siq P-n larning
qarshiligi juda kichik va manba Ee ning
kuchlanishi ham kichik miqdorga to‟g‟ri keladi. Manba En
ning qutblari n-P o‟tishiga teskari ulanganligi (- -) sababli potensial to‟siq n-P ning qarshiligi katta, shu
tufayli manba kuchlanishi En va quvvati ham katta bo‟lishi kerak . Signal kuchayishi manba (En)
hisobiga bo‟ladi. Bunda nagruzka Rn dan o‟tadigan kollektor toki Ik manbaga En ga tegishli bo‟lib, u
emmiter toki Ie bilan boshqariladi.
Elektron kuchaytirgichning sxemasiga (4 rasm,v) muvofiq emmiter o‟tish (R-p) manbaining
kuchlanishi qutblari bilan to‟g‟ri yo‟nalishda, ba‟zi kollektor o‟tishi esa En bilan teskari yo‟nalishda
ulangan. Signal kuchaytirgichning ishlash prinsipini quyidagicha tushuntirish mumkin:
Agar uzgichlar K
1
K
2
ochiq (ulanmagan) bo‟lsa, yarimo‟tkazgichlar germaniy plastinkasi bilan
indiy elementi tutashgan chegaralarda (1 va 2) elektronlar va teshiklar diffuziyasi natijasida R-p va p-R
o‟tishli turg‟un zaryadlar va ularning qutblari tufayli potensial to‟siq vujudga keladi. Agar faqat uzgich
K
1
ulangan bo‟lsa, kirish qarshiligi Rn kollektor K va baza zanjiridan tok o‟tmaydi. Bunga potensial
to‟siq p-R qutblari manba En qutblariga teskari yo‟nalishda ekanligi sabab bo‟ladi. Agar K
1
K
2
ulangan
bo‟lsa, manba Ee kuchlanishiga proporsional bo‟lgan emitter toki Ie (zaryadlar oqimi) manba En
kuchlanish ta‟sirida baza-kollektor tomoniga siljiydi va p-R potensial to‟siqni engib o‟tib, kollektor
toki Ik ga aylanadi. Emmiter tokining baza orkali kollektorga bunday o‟tishi “in‟eksiya” deb ataladi.
Emmiter toki (teshiklar musbat zaryadlar oqimi) to‟la ravishda kollektorga o‟ta olmaydi. Bu tokning
bir qismi emmiterdan bazaga o‟tganda bazadagi elektronlar va manbaning manfiy qutbi elektronlari
bilan bo‟ladigan rekombinasiyalar tufayli kollektorga o‟tmaydi va baza toki sifatida manbaning (Ee)
manfiy qutbiga qaytadi. Baza toki I
b
emmiter toki Ie ning 1-8 foizini tashkil qiladi.
Kollektor toki Ik emmiter toki Ie bilan baza toki I
b
ning ayirmasiga teng. Ik= Ie- I
b
; shuning
uchun uni quyidagicha yozish mumkin: Ik =k
1
Ie bu erda k
1
=0.92-0.99 umumiy bazali triod
sxemasining kuchaytirish koeffisienti.
Kuchaytirgichdan chiquvchi signal
U
q
= IkRyu= k
1
RyuIe= kIe
(4)
Emitter tokiga proporsional bo‟lgani uchun, emitter toki Ie orqali boshqariladi.
75
Do'stlaringiz bilan baham: |