Улуғмуродов н. Х

5.
 
Magnitli signal kuchaytirgich. 
Magnitli signal kuchaytirgichlarning ishlash prinsipi,ferromagnit materiallar magnit to‟yinishi 
xususiyatiga ega bo‟lganligi sababli uning magnitlanish xarakteristikasi V=f(N) egri chiziqliligi va 
zanjirning induktiv qarshiligi X
L
katta diapazonda o‟zgarishiga asoslanadi. Eng oddiy magnit 
kuchaytirgichning prinsipial sxemasi 5 rasmda ko‟rsatilgan. U uch
(a) 

---

76 
(b)
5-rasm 
po‟lat uzakli to‟yinuvchi drosseldan tuzilgan.Uning chiqishidagi nagruzka zanjirdagi magnitlovchi 
cho‟lg‟amlari Wn o‟zgaruvchan tok manbai U ga ulanadi. Nagruzka qarshilgi R
n
ning uchlarida 
kuchaytirgichdan chiquvchi signal kuchlanishi Uch=R
n
In hosil bo‟ladi. Kuchaytirgichga kiruvchi 
signal Uk yoki boshqaruvchi tok I
b
cho‟lg‟am W
b
da drossel to‟yinishini o‟zgartiruvchi magnit oqimi 
F
b
hosil qiladi, natijada po‟lat o‟zakning singdiruvchpnligi va cho‟lg‟am Wn ning induktivligi L ni, 
shuningdek zanjirning induktiv qarshiligini Xn=ωL o‟zgartiradi. Bu o‟z navbatida chiqish signali Uch 
yoki R
n
In ni o‟zgartiradi. Shunday qilib, boshqaruvchi tok I
b
ning kichik o‟zgarishi nagruzka 
zanjiridagi tok In ni katta miqdorga o‟zgartiradi. Signal kuchaytirgichda drossel xarakteristikasining 
to‟g‟ri chiziqli sohasidan effektiv foydalanish maqsadida chulg‟am W
0
ni ma‟lum miqdorda o‟zgarmas 
tok I
0
bilan ta‟minlab, ishchi nuqta M xarakteristikasining to‟g‟ri chiziqli qismi o‟rtasida bo‟lishiga 
erishiladi (5-rasm,b). 
Nagruzka zanjiridagi chulg‟am Wn da hosil bo‟ladigan asosiy magnit oqimi F-drosselning o‟rta 
po‟lat o‟zagidan o‟tmaydi. Magnitli signal kuchaytirgichning ishlash prinsipini nagruzka zanjiridan 
o‟tadigan tok In formulasi orqali ham tushunish mumkin.
In = I~= U~/√R
n
2
+( щL)
2 
(5) 
Bu erda
R
n
- nagruzka zanjirining to‟la aktiv qarshiligi;
ωL- nagruzka zanjiridagi chulg‟amning Wn induktiv qarshiligi;
L = (Wn
2
Sm)/I nagruzka zanjiridagi chulg‟amning induktivligi,
S va 1-drossel po‟lat o‟tkazgichning ko‟ndalang kesimi va o‟rtacha uzunligi;
m -po‟lat o‟zakning magnit singdiruvchanligi. 
Formula (5) dan nagruzka toki In ning o‟zgarishi chulg‟amlar Wn ning induktivligi L yoki 
drossel temir o‟zagining singdiruvchanligi m bilan bevosita bog‟liq ekanligini ko‟rish mumkin. 

---

77 
Induktivlik yoki singdiruvchanlik ortsa, nagruzka toki In kamayadi va aksincha, L yoki m kamaysa In 
ortadi. Bunday boshqarishni amalga oshirish uchun boshqaruvchi chulg‟am W
b
dan foydalaniladi. W
b
chulg‟amdan o‟tgan boshqaruvchi tok I
b
drossel o‟zagida qo‟shimcha magnit oqimi F
b
ni hosil qiladi 
va temir o‟zakning to‟yinishi tufayli drossel magnit maydonining induksiyasi V egri chiziqli V=f(N) 
xarakteristika bo‟yicha o‟zgaradi. Bu esa temir o‟zakning singdiruvchanligi m=∆V/∆N va magnit 
maydonining induktivligini L = m (Wn
2
S)/ I o‟zgartiradi. Shunga muvofiq kuchaytirgichdan chiquvchi 
tok In yoki chiqish kuchlanishi Uch=In Rn boshqaruvchi (magnitlovchi) tok In miqdoriga munosib 
bo‟ladi. 
Nagruzka toki In bilanboshqaruvchi tok I
b
ning o‟zaro bog‟lanish grafigi 5-rasm,b da 
ko‟rsatilgan. 
Magnitli kuchaytirgichning quvvat (R) bo‟yicha kuchaytirish koeffisienti quyidagicha 
ifodalanadi: 
K
b
=(∆Uch /∆Uk)(∆In /∆I)=∆Rn/∆R
b 
(6) 
Bu erda
∆Uch =∆In Rn chiqish signali,
∆Uk- kirish signali. 
Magnitli kuchaytirgichlar quyidagi afzalliklarga ega. Foydali ish koeffisienti (FIK) elektron 
kuchaytirgichlarga qaraganda yuqori, quvvat bo‟yicha kuchaytirish koeffisienti bitta kaskad uchun 
10000 gacha etadi,xizmat vaqti uzoq ishonchli, ishga tushish vaqti elektron kuchaytirgichnikiga 
qaraganda qisqa. Shunning uchun ham magtin kuchaytirgichlar avtomatik boshqarish, rostlash va 
kontrol sistemalarida keng qo‟llaniladi. 
Katta inersionlikka egaligi magnitli kuchaytirgichlarning asosiy kamchiligi hisoblanadi. Bu 
boshqaruvchi chulg‟am W
b
ning induktivligi ancha katta bo‟lishi bilan bog‟liq magnitli 
kuchaytirgichlar o‟zgarmas tok zanjiridagi kichik chastotada tebranuvchi toklarni (signallarni) 
kuchaytirish uchun ham qo‟llaniladi.