|
Jumistiń maqset: Jámiyet hám shaxs, mádeniyat hám azıq-awqat, ilimiy-texnikalıq hám informaciya ( informatsiya) qáwipsizligin úyreniw.
Jámiyet hám shaxs qáwipsizligi. Puxaraliq jámiyetiniń rawajlanıwı shaxs mápleriniń basqa barlıq máplerden ústin dárejede rawajlanıwı menen baylanisli.
Yaǵniy bul «shaxs - jámiyet - mámleket» degen Konstituciyalıq principtiń ámeliy ańlatpası bolıp tabıladı.
Bunday jaǵday usı máplerdi nizanlar formasında bildiretuǵın hám qorǵay alatuǵin huqiqiy mámleketsiz bar bola almaydı.
Mámleketimiz ǵarezsizlikke eriskennen soń múlkshilik formaları ózgeriwi menen, insannıń ekanomikaliq hám social huqiqlari tarawinda túpkilikli ózgerisler jasadi. Múlkke iyelik huqiqi, jumıssızlıqtan qorǵanıw huqiqi , miynettiń aqilǵa say shárt-shárayatlarına iye boliw huqiqi, mádeniyat jetiskenliklerinen paydalanıw huqiqi hám basqalar Konstituciyamızda dáslepki ret bekkemlendi.
Konstitutsiyaniń «Jámiyettiń ekonomikaliq negizleri»ne arnalǵan XII baptiń 53- statiyasinda bazar múnásebetlerine tiykarlanǵan Ózbekistan ekonomikasi negizin hár-túrli sırtqı kórinislerdegi múlk shólkemlestiriwi, paydalaniwshilar huqiqlariniń ústinligi, ekonomikaliq iskerlik, isbilermenlik hám miynet etiw erkinligi, barlıq múlk formalarınıń teń huqiqliǵi hám huqiqiy tárepten teppe-teń qorǵaliwi hám kepillikleniwi haqqinda Konstituciyalıq norma belgilengen.
Dáslep Ózbekistanniń́ mámleket ǵarezsizligi, ekanomikaliq erkinliginiń huqiqiy negizlerin jaratıw, mámleketti basqariw qaǵiydalarin tártipke saliwshi nizamlar qabil qilindi. Áne usi baǵdar sheńberinde «Ózbekistan Respublikası Mámleket ǵarezsizliginiń tiykarları haqqinda»ǵi, «Jer astı baylıqları tuwrisinde»ǵi, «Ózbekistan Respublikasınıń Ministrler Keńesi haqqinda»ǵi, «Jergilikli mámleket hákimiyatı haqqinda»ǵi, «Puqaralardiń ózın-ózi basqariw shólkemleri haqqinda»ǵ́i hám basqa tarixiy áhmiyetke iye bolǵan nizamlar zárúrli áhmiyetke iye. Usı nizam hújjetleriniń qabil qiliniwi nátiyjesinde jer, jer astı baylıqları, tábiy hám mineral resurslar, jaratılǵan islep shiǵariw quwati Ózbekistan xalqiniń ajıralmaytuǵın múlki ekenligi tán alındı. Ózbekistan Respublikası Mámleket ǵarezsizliginiń materiallıq tiykari onıń múlki bolıp tabıladı. Múlk túrli sırtqı kórinislerde kórinetuǵın boladı. Múlk formaları dep múlk subiyektiniń belgileri boyinsha xarakterlenıwıne aytıladı. Ózbekisan Respublikasınıń Puqaraliq kodeksi hám de Ózbekistan Respublikasınıń «Ózbekistan Respublikasında múlkshilik tuwrisinda»ǵi nizamniń 4-statyasında Ózbekistan Respublikasında múlktiń tómendegi sırtqı kórinislerden boliwi aytıp ótken:
-puqaraniń shaxsiy hám jeke múlki;
-jámáát ( shirket) múlki, sonday-aq shańaraqqa tiyisli, máhálle, kooperativ múlki, ijaraǵa alınǵan kárxana múlki, akcionerlik jámiyeti, mámleket kárxanasi komandasınıń, jámiyetlik shólkemleriniń hám diniy shólkemler, kontsern (konsortsium) lardiń múlki, túrli xojaliq birlespeleri hám awqamları múlki, yuridikalıq shaxs esaplanǵan basqa jámáátler múlki;
-Respublika, Qaraqalpaqstan Respublikası, aymaqliq strukturalar ( kommunal) múlkinen ibarat bolǵan mámleket múlki;
-aralas múlk;
-qospa kárxanalar, sırt el puqarası, shólkemler hám mámleket, sonıń menen birge sırt el puqarası yuridikalıq shaxslar múlki;
Ol túrli múlk, obektlerdiń múlk iyesine tiyisliligin belgileydi. Múlk eki - ǵalabalıq hám jeke menshik kórinislerge iye. Ǵalabalıq múlk múlkshilik oborotlar hám múnásebetler qatnasıwshıları bolǵan mámleket hám de municipial organlardıń huqiqiy jaǵdayın óz ishine aladı.
Fuqaralardiń jeke múlki individual mulkke iyelik etiw huqiqiy formasın xarakterleydı. Ózbekistan Respublikasında Konstitutsiyaliq basqarıw princpınıń tiykarın tómendegi tiykarǵı qaǵiyda belgileydi:
-Jeke múlk tán alınadı ;
-barlıq múlk formalarınıń qawipsizligi birdey qorǵaladi.
Jer, jer astı baylıqları, suw, ósimlik hám haywanat dúnyası hám de basqa tábiy resurslar ulıwma milliy baylıq bolıp tabıladı, olardan maqsetke muwapiq paydalanıw zárúr hám olar mámleket qáwipsizliginde bolıp tabıladı.
Aytilip atirǵan statiyaniń tómendegi qásiyetleri onı hár tárepleme keńrek túsiniwge hám analiz etiwge járdem beredi:
a) usı statiyaǵa tiykarınan jer, jer astındaǵı baylıqlar, suw, ósimlik hám haywanat dúnyası hám de basqa tábiy rezervler birinshi ret ulıwma milliy baylıq dep qiliniwi;
b) Usı statiyaǵa tiykarınan joqarida kórsetilgen barlıq tábiyǵıy baylıqlardan aqilǵa muwapiq paydalanıw zárúrligi;
v) barlıq tábiyat baylıqları hám átirap -ortalıq qáwipsizlik qiliniwi;
g) ámeldegi tábiyat baylıqları ǵáresiz Ózbekistan Respublikası, yaǵnıy mámleket tárepinen qáwipsizlik qiliniwi zárúrligi usılardan bolıp tabıladı.
Házirgi waqıtta respublikamızda 2500 den zıyat jer asti baylıqları orinlari bar.
Respublikamız MDH mámleketleri ishinde altın qazip alıw boyinsha 2-orında, gúmis, gaz qazip alıw boyinsha 3-orında turadı.
Respublikamızda 142 neft', gaz, 6 kómir, 34 túp metall, 7 kora metall, 54 reńli metall, 49 tog-kán, 19 tsement islep shiǵariw, 37 tog ximiyalıq, 372 qurilis materialları karxanalari, 172 jer asti suwi baylıqları bar.
3. «Jámiyetlik birlespeleri» túsinigine siyasiy partiyalar, kásiplik awqamları, jaslar, hayal-qizlar shólkemleri hám túrli túrdegi milliy watanparwarliq háreketleri kiredi. Házirde jámiyetlik birlespeleri sanı 220 dan artıq. Jámiyetlik birlespeleri - bul xaliqtiń ǵáresiz iskerliginiń kórinetuǵın boliwi, jámiyet turmısında qatnastı. Sonday eken, olar demokratiya, huquqiy mámlekettiń strukturalıq bólimi hám puqaraliq jámiyetiniń ámeldegi buliw forması retinde amelge asadi.
Jámiyetlik birlespeleri birlespe retinde tán alınıwı ushın dizimge alınıwı shárt ( ádillik ministrligi hám orınlardaǵı bosqarmalar tárepinen).
3. Uzbekistonda 25 mlndan artık xalıq jasaydı. Áyne waqitta 4 mln 800 mıńǵa jaqin shańaraq bulib, hár jılı 540 -550 mıń bala tuwilip atir. Xalıqtıń ortasha jası 70. hayallar 72 jas, er adamlar 68 jas.
Mámleketimizde 5 mlnnan artıq tuwiw jasındaǵı hayallar bar. Jılına orta esapta 170 mıń jas shańaraq qurilmaqta. Konstitutsiyaniń úshinshi bólim 14- babı «Shańaraq» dep atalip, oǵan 4 statiya 63-66 statiya arnalǵan. Mámlekettiń shańaraq haqqindaǵi ǵamhorliǵi úlken kólemde turaq-jay qurilisi, balalar mákemeleriniń keń shahapshaların júzege keliwi hám rawajlandırıw, maishiy xizmet, bala tuwilǵanda napaqa tólew, kóp balalı analarǵa napaqalar hám jeńillikler beriw, sonıń menen birge, shańaraqqa napaqa hám járdem beriwdiń basqa túrlerin rawajlandırıw arqali kórinis bermekte. Shańaraqtı qorǵawdiń Konstituciyalıq qaǵiydalar degende, mámleket shólkemleriniń analıq hám balalıqti qorǵaw, shańaraqtı bekkemlew, shańaraq aǵzalarınıń nizamli huqıq hám máplerin qorǵaw, shańaraqqa tiyisli munasábetlerge juwapkershiliksizlik penen qarawǵa qarsı gúresiw túsiniledi. Bul ilajlar ekonomikalıq, ruwxıy hám huqıqıy qurallar járdeminde atqarıladı.
Konstitutsiyadan kelip shıǵıp, Ózbekstan Respublikasinda Oliy Májlis tárepinen 1998 jılı «Shańaraq kodeksi» qabıllandı. Usı kodeks 8 bólim, 30 bap, 238 statiyadan ibarat.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
