«Улы7ма техникалы3 п1нлер» кафедрасы о3ыты7шыларыны4 2011-2012- о3ы7 жылыны4 ы-ярым жыллы2ында 5тету2ын саба3лар кестеси

14- tema. Qáwip, qáwipsizlik mádeniyatı.
Jumistiń maqset. Qáwipsizlik mádeniyatı hám ÓQ áksiomatikasi. haqqında maǵliwmatqa iye bolıw.
Hár jılı Rossiya federatsiyasida 13 mln adam jaraqatlanıwı hám záhárleniwi Rossiyalıq qániygeler tárepinen maǵlumat etip keltiriledi. Dúnya boyınsha bul 70 mlnǵa jaqın bolıp tabıladı.Qáwipsizliklerge ámel etilmewi nátiyjesinde nabit bolatuǵın adamlardıń 30% er adamlar, 23% hayallar, 47 % jas óspirimlerdi quraydı. Bunday jaǵdaylar Ózbekstanda hám ushraydı. Bunday jaǵdaylardı tiykarǵı sebebi neden ibarat? Qáwipsizlik qaǵıydaları joqpa? Bar, biraq hámme de oǵan birdey ámel etpeydi. Qáwipsizlik qaǵıydalarına ámel etpeslik joqarıdaǵı statistikalıq maǵliwmatlardaǵi sańlardıń artıwına alıp keledi. Qáwipsizlik qaǵıydaları barlıq tarawlar hám kúndelik iskerlikke tiyisli bar. Mısalı, jol háreketi qáwipsizligi, órtqáwipsizligi, elektr qáwipsizligi, túrli keselliklerden qorǵaniw qáwipsizligi hám profilaktikası, miynet qáwipsizligi hám taǵı basqa. Bunday túsinikler mektepke shekemgi bilimlendiriw mákemelerinen baslap joqarı oqıw orınlarınashekem hám túrli sistemalarda oqıtıladı. Qáwipsizlik qaǵıydaların úlken jasdaǵı derlik barlıq adamlar biledi biraq oǵan hámme birdey ámel etpewi bul qáwipsizlik mádeniyatı degen túsinikti keltirip shıǵaradı hám qawipsizlik mádeniyatı hámmede hár túrlı qáliplesedi. Qáwipsizlik mádeniyatın jaslarda tuwrı qáliplestiriw ushın onı oqıw mákemelerinde oqıtıwdıń ózi jetkilikli emes. Sebebi bala qawipsizlik haqqında auditoriyada oqıp turıp, turmısda basqa tábiyǵiy kórinisin kórse ol jaǵdayda ikkileniw payda boladı hám kóbirek kórgen procesine ámel etedi. Mısalı, mektepte jol háreketi qaǵıydaların oqıtıwshı balaǵa úyretse, biraq ol kóshede onı keri jaǵdayın kórse tap sol jaǵday júzege keledi.

Ne qılıw kerek? Jaslarda qáwipsizlik mádeniyatın tuwrı qáliplestiriw ushın sociallıq ortalıq salamat bolıwın talap etiledi. Yaǵniy átirapdaǵı úlken jasdaǵı adamlar qáwipsizlik qaǵıydalarına ámel etip, órnek bolsa keyin qáwipsizlik mádeniyatı jámiyette normal qáliplesedi. Qáwipsizlik mádeniyatın tuwrı qáliplestiriw shańaraqta, oqıw mákemelerinde, kóshe hám jámiyetlik orinlarında teńdey qáliplestirilse keyin nátiyje beriwi múmkin.

Ókinish penen aytamız búgingi kúnde bul máselege túrli orınlarda túrlishe qaraw nátiyjesinde adamlarda bul túrlishe qáliplesip baxitsız hádiyseler hám adamlardıń jábirleniwleri kelip shıǵıw múmkinshiligı joqarı bolıp kelip atır. Bul búgingi turmısımızdaǵı eń awrıwl tárepi hám keshiktirip bolmaytuǵın zárúrli másele.

Qawipsizlik mádeniyatı kórinisleri júdá kóp bolıp, olar tómendegishe:

Fizikalıq mádeniyat, awqatlanıw mádeniyatı, kiyinish mádeniyatı, gigienik mádeniyat,mashqalali mádeniyatı, miynet mádeniyatı, jınıslıq mádeniyat, jol háreketi, órt, elektr hám basqa qáwipsizliklerge ámel etiw mádeniyatı hám taǵı basqa. Usı mádeniyatlardıń hámmesi insanlar qáwipsizligin támiyinlewde qatnasadi.