«Улы7ма техникалы3 п1нлер» кафедрасы о3ыты7шыларыны4 2011-2012- о3ы7 жылыны4 ы-ярым жыллы2ында 5тету2ын саба3лар кестеси

Ómir qáwipsizligi- bul insanniń kúnlik iskerligi, dem aliwi hám jasaw formasi.

Ómir qáwipsizligi - islep shiǵariw hám islep shiǵariwdan tisqari ortaliqta insanniń qorshaǵan ortaliqqa tásirin esapqa alǵan halda qáwipsizlikti támiyinlewge baǵdarlanǵan bilimler sistemasi.

Qorshaǵ́́́́an ortaliq - insandi qorshap turǵan ortaliq bolip, insanniń ómiri dawaminda iskerligine, oniń den sawliǵina , násiline tuwridan-tuwri, birden urinba yaki araliqtan tásir etiwge qábiletli faktorlardiń shártli jiyindisi esaplanadi.

Insan hám qorshaǵan ortaliq úzliksiz óz-ara tásirde bolip, barqulla hárekettegi “Insan hám qorshaǵan ortaliq ” sistemasin payda etedi. Dunyaniń evolyutsion processinde bul sistemani payda etiwshiler úzliksiz ózgerip baradi. Qorshaǵan ortaliq ózgeredi, insan ózlestirgen jer ústi hám jer asti aymaǵi úlkeyedi, tábiyǵiy túrde tábiyat ortaliǵi insaniyat jámiyetiniń ósip baratirǵan tásirin basinan keshirmekte, insan tárepinen jasalma jaratilǵan xizmet, xizmet kórsetiw orinlari, qala hám islep shiǵariw ortaliǵi payda boldi.

Tábiyǵiy ortaliq ózi jeterli bolip, insan qatnasisiz erkin payda bola aladi hám ́rawajlana aladi. Insan tárepinen jaratilǵan basqa barliq ortaliq erkin rawajlana almaydi, olar payda bolǵannan soń góneredi hám jemiriledi. Insaniyat óziniń rawajlaniw basqishinda tábiyǵiy ortaliq penen óz-ara tiǵiz háreket qilǵan. Qorshaǵan ortaliq tiykarinan biosfera, jer asti, atmosfera hám sheksiz kaynottan payda bolǵan.

Biosfera- barliq túrdegi organizmler, tiykarinan insan jasawi múmkin bolǵan qorshaǵan ortaliq bolip, ol quramali dúzilistegi jer shariniń zárúr qabiǵi esaplanadi. Biosfra bir neshe milliard jillar dawaminda payda bolǵan. Jerdiń betinde ómirdiń konsentratsiyasi hám iskerligi eń joqari. Insan evolyutsiya processinde óziniń aziq-awqat, materialiq bayliq, klimatliq hám hawa rayi, tásirinen qorǵaniwǵa , ózine qolayliq jaratiwǵa umtilip, tábiyǵiy ortaliqqa birinshi orinda biosfraǵa toqtawsiz tásirin ótkeredi. Bul maqsetke erisiw ushin ol biosferaniń bir bólimin texnosfera bánt etken jerge aylandiradi

Texnosfera- ótmishte biosfraǵa baylanisli bolǵan keyinirek insandi óziniń materialliq hám sotsial-ekonomikaliq mútájliklerin elede jaqsilaw maqsetinde tuwridan tuwri yaki sirttan texnik qurallar menen tásir etken ortaliq. Texnosfera insanlar tárepinen texnikaliq qurallar járdeminde jaratilǵan qalalar, qorǵanlar, awillar, sanaat kárxanalar zonasi bánt etken ortaliq esaplanadi.

Insan ómiri dawaminda tek tábiyǵiy ortaliq penen emes, bálkim sotsialliq ortaliq dep ataliwshi adamlar menen de úzliksiz baylanista boladi. Insan sotsialliq ortaliq penen baylanisi barliǵin dawam ettiriw, bilim, tájiriybelerdi almastiriw, óziniń ruwxiy sawatliliǵin jaqsilawda , intelektual qábiletin asiriwda paydalanadi.

3.