УўК: 65. 89 Кбк: 56. 12 А–82 Асаб тизимингиз саломат бўлсин

2.2. Стресс ҳақида
Фавқулодда таъсир қўзғатувчи ҳаракатлар остида 
организмнинг умумий зўриқиш ҳолати ва азалий ҳи-
моя реакциясининг пайдо бўлиши ётади. Ушбу атама 
ўтган асрнинг ўттизинчи йилларида Г.Селье томонидан 
таклиф қилинган. У, аввало, давомий стресс жараёни-
да (дистресс) организмда кескин ўзгаришларни келти-
риб чиқарадиган психикамиздаги ҳиссий жиҳатларни 
тавсифлайди.
Эмоционал стресс мия салбий баҳолаган таъсир ва 
вазиятлар каби стресс-омиллар томонидан ишга туши-
рилади. Замонавий одамнинг хулқ-атворидаги ижтимо-
ий мотивлар таъсирида одамлар ўртасидаги зиддиятли 
муносабатлар сингари психоген омиллар деб номла-
нувчи эмоционал зўриқиш стресслари кенг тарқалди. 
Одамларда ҳаракатланиш фаоллигининг паса йиши, ги-
подинамия, маълум даражада ортиқча вазн ва бошқа-
лар ҳам стрессда муҳим сабаблардан ҳисобланади.
Стресс ҳолати уч фазага ажратилади. Фазалар да-
вомийлиги организмнинг индивидуал хусусиятларига 
боғлиқ равишда ўзгариши мумкин. Стресснинг бирин-
чи фазасида (босқичида) гипофизга таъсир оқибатида 
АКТГ гормони – буйрак усти безлари активатори қон-
га чиқариб ташланади. Бир вақтнинг ўзида симпатик 
асаб тизими фаоллашиб, юрак фаолияти кучайиши, 
артериал босим ортиши, қон қуюлувчанлиги ортиши ва 
бошқаларга олиб келади. Ушбу босқични «хавотирли» 

---

Асаб тизимингиз саломат бўлсин
24
деб ҳам аташади, чунки у организмни стрессга қарши 
ҳаракатларга сафарбар қилади, бу эмоционал ҳаяжон 
билан тавсифланади. Бунда организмнинг турли ти-
зимлари катта зўриқиш билан ишлайди.
Иккинчи – барқарорлик босқичида гормонлар секре-
цияси муайян даражада стабиллашади, симпатик асаб 
тизими фаоллашуви эса юқори даражада сақланиб қо-
лади. Айнан шу муайян ишчанлик қобилиятини сақлаб 
туради. Стресс вазиятлар узоқ вақт давом этганда ва 
организм нинг мослашувчанлик имкониятлари сусай-
ганда учинчи босқичга ўтиш содир бўлиб, уни – тугаш 
босқичи деб аташади.  Бунда ишчанлик қобилияти па-
сайиб, организм иммунитети пасайиши ва бошқалар 
кузатилади.
Шундан сўнг ҳам ушбу жараённинг фавқулодда 
стресс зўриқишлари билан давом этиши организм де-
задаптацияси ёки дистрессга олиб келиши мумкин
. 
Дистресс оқибатлари жисмоний (кескин озиш, сурун-
кали касалликлар зўрайиши) ва психологик (депрес-
сия, безовталик ва б.) жиҳатдан оғир бўлиши мумкин.