Uglevodorodlarni gaz fazadagi termik reakksiyalarini nazariy asoslari

Zanjirni initsiirlanishi

Uglevodorodlarni radikallarga parchalanishi (zanjirini initsirlanishi) aksariyat S-S bog‘i bo‘yicha ketadi. S-N – bog‘ini uzilishi amalga oshmaydi, chunki uning uchun anchagina ko‘proq energiya talab qilinadi: S-S – bog‘ini energiyasi 360 kDj/mol; S-N – bog‘ini energiyasi 412 kDj/mol.

Uzun zanjirli normal alkanlarda S-S va S-N – bog‘larini uzilish energiyasi zanjir o‘rtasiga tomon birmuncha kamayib boradi, biroq, birinchisiniki doimo ikkinchisinikidan ancha-muncha kamroq bo‘lib qolaveradi:

S-S – bog‘i energiyasi, kDj/mol:

SN3	–	SN2	–	SN2	–	SN2	–	SN2	–	SN2	–	SN2	–	SN3
	335		322		314		310		314		322		335
S-N – bog‘i energiyasi, kDj/mol:
394		373		364		360		360		364		373		394

Harorat ko‘tarilishi bilan S-S – bog‘larini mustahkamligi orasidagi farq kamayadi. Pastroq harorat (400-500⁰S) da uglevodorod zandirini uzilishi o‘rtadagi eng bo‘sh bog‘ bo‘yichcha amalga oshadi. Harorat oshishi bilan boshqa bog‘lar ham uzilishi mumkin.

Sikloalkanlardagi S-S – bog‘i normal alkanlarnikidan kamroq mustahkam: siklogeksanda 8 kDj/molga, siklopentanda 25 kDj/molga.
Alkenlarda qo‘shbog‘li uglerod atomida S-S va S-N bog‘lari ancha mustahkamroq,  - xoldagisida esa alkanlarnikaga nisbatan o‘ta kuchsizlangan (raqamlar bog‘ energiyasini kDj/molda ifodalaydi):

Alkendagi  - bog‘ini ochilish energiyasi  - bog‘ saqlagan xolda 239 kDj/molni tashkil qiladi:

Agarda qo‘shbog‘ o‘zaro ta'sirlashgan bo‘lsa, unda  - bog‘ini ochilish energiyasi taxminan 50 kDj/molga kamroq bo‘ladi:

SN₂ = SN – SN = SN₂  SN₂ = SN – N – N₂ – 188 kDj/mol

Arenlarda S–N va S–S bog‘lari alkanlardagi S-N va S-S bog‘lariga nisbatan mustaxkamroq, aromatik halqa bilan o‘zaro ta'sirlashganlari esa kuchsizlangan bo‘ladi. Halqa bilan o‘zaro ta'sirlashuv ham qo‘shbog‘ bilan o‘zaro ta'sirlashuv kabi bog‘ni mustahkamligini taxminan o‘shancha o‘lchamga pasaytiradi.