Uglevodorodlar tarkibi ikkitagina elementlardan uglerod va vodorod atomlaridan tashkil topgan organik birikmalar uglevodorodlar deb ataladi

Olinish usullari


Tabiiy manbalari. Alkanlar tabiatda gazsimon, suyuq va qattiq moddalar holida uchraydi. Ularning quyi vakillari er qobig’idan chiqadigan tabiiy gazlarning asosiy qismini tashkil qiladi.
Neft, neft va tabiiy gazlar alkanlarning tabiiy manbai hisoblanadi. Neft asosan uglevodorodlarning, organik birikmalarning murakkab aralashmasidir. Yana neft tarkibida kislorod, azot va oltin gugurt saqlagan birikmalar ham oz miqdorda bo’lsa ham uchraydi.
Neftni oddiy haydash usuli bilan qaynash haroratiga ko’ra, undan bir necha fraksiyalar ajratib olinadi.


Sintetik usullari


1) Tuyinmagan uglevodorodlardan olish (gidrogenlash reaksiyasi). To’yinmagan uglevodorodlarning metall katalizatorlari (nikel, platina, palladiy) ishtirokida vodorod bilan o’zaro ta’sirlashuvidan alkanlar hosil bo’ladi.

2) Monogalogenalkillarga natriy metali ta’sir ettirib, alkanlarni olish (Vyurs reaksiyasi). Bu usul klassik usul hisoblanadi.

Agar reaksiya uchun ikki хil galogenalkan olinsa, asosiy mahsulot bilan birga qo’shimcha alkanlar ham hosil bo’ladi.

Bu reaksiya yodalkanlar bilan oson amalga oshadi, brom va хloralkanlar bilan qiyin boradi. Bu reaksiyada qo’shimcha ajralish, qayta guruhlanish kabi qo’shimcha jarayonlar amalga oshganligi hisobiga bu reaksiya kam qo’llaniladi.
3) Karbon kislota tuzlaridan olish. Karbon kislotalarni ishqoriy yoki ishqoriy er metallari bilan hosil qilgan tuzlarini natron ohagi qo’shilgan natriy yoki bariy gidroksidlar bilan qizdirilsa, alkanlar hosil bo’ladi. Bunda karbon kislotadagi uglerod atomlari sonidan bitta kam uglerod atomiga ega bo’lgan alkan hosil bo’ladi.

4) Metallorganik birikmalarning suv bilan o’zaro ta’sirlashuvidan alkanlarni olish. Ba’zi bir metall (litiy, magniy yoki ruh) organik birikmalariga suv ta’sir ettirilsa, metall-uglerod bog’i uzilib, alkan hosil bo’ladi.

Alyuminiy karbidga suv ta’sir ettirilsa, metan hosil bo’ladi: