Uffisi galereyasi qadimgi Florensiyada "Toskana guli" deb atalgan. Hattoki, boy tarixga hamda ko’plab san’at yodgorliklariga EGA bo’lgan Italiyaning boshqa shaharlari orasida ham qimmatbaho san’at asari hisoblangan

Uffisi galereyasi qadimgi Florensiyada “Toskana guli” deb atalgan. Hattoki, boy tarixga hamda ko’plab san’at yodgorliklariga ega bo’lgan Italiyaning boshqa shaharlari orasida ham qimmatbaho san’at asari hisoblangan. Ushbu galereya Giotto, Mikelanjelo, Brunelleschi, Cellini va boshqa ko’plab buyuk me’morlar, haykaltaroshlar va rassomlarning o’lmas asarlari bilan bezatilgan.

Qadimgi Florensiya saroylari, mashhur freskalardagi cherkovlar, taniqli san’atkorlar, muzeylar qadim zamonlardan beri juda qimmatbaho xazinalari bilan butun dunyodan san’atsevarlarni jalb etmoqda. Italiyaliklar uchun Florensiya Uyg’onish ramzi hisoblanadi.

Bir necha o’n yillar oldin Florensiyaning avtomashinalar uchun yopiq bo’lgan tarixiy markazi markazi mavjud edi. Uning ko’chalariga qadimgi ko’rkamlik, jozibalik qaytgan edi, undagi uylar yonida Leonardo da Vinchi va Mikelanjelo yurib o’tgan, asovsiz dominikalik monax Savanarola boshchiligida mutaassib fanatlar tomonidan qo’zg’olonlar bo’lib o’tgan … Afsuslar bo’lsinki, Buyuk Dante yolg’izlikda qolishni xush ko’rgan maydon – Duomo maydonidagi toshlarni bir so’zli vaqt yemirib bitdi. Ammo har bir florensiyalik sizga bu joyni ko’rsatishi mumkin …

O’sha vaqtlarda ko’plab odamlar barcha shaharlar ichida Florensiyani eng mukammal, taraqqiy etgan shahar deb hisoblashganlar. Misol uchun Leonardo Bruni shahriga maqtovga sazovor so’zlar bilan shunday deb yozib qo’yilgan edi: “Hech qanday tartibsizlik, hech qanday yomon narsa yo’q, hech narsa yo’q asossiz, asossiz hech narsa; hamma narsa o’z o’rnini egallaydi va hech narsa faqat qat’iy belgilangan emas, ammo kerakli va zarur”. Floensiyaliklar o’z shaharlarini nafaqat so’zlar bilan, nafaqat maqtovga to’la muhabbatnomalari bilan tasvirlabgina qolmasdan, ular o’z binolarini, maydonlarini va ko’chalarini qiyofasini o’zgartirganlar, bayramlarini esa misli ko’rilmagan darajada, hashamatli nishonlashganlar.

XIV asr o’rtalarida Florensiya shahri hayotida boshqalardan ajralib turadigan, tuganmas energiyaga ega, ishchan qobiliyatli ko’plab oilalar namoyon bo’ldi Strossi, Alberti va boshqalar). Ularning orasidan Medichilar oilasi alohida ajralib turardi. Ushbu oilaning ajdodlari o’tmishda shifokorlar bo’lishgan. XV asr o’rtalarida Bankirlar uyi egasi Medichi Florensiyadagi eng boy va eng nufuzli shaxslardan biri bo’ldi.

Cosimo de Medichi tarixda “Elder” nomini olgan, o’zi juda yaxshi ma’lumotga ega bo’lmasa-da, ta’lim va san’atning shaydosi edi. Florensiya shahrining ushbu ochilmagan hukmdorini portreti rassom Pontormo tomonidan chizilgan bo’lib, mashhur Uffisi galereyasida osib qo’yilgan. Portretda Cosimo Medichi ozg’in, o’rta yoshli, aqlli va serg’ayratli, baquvvat barmoqlari mahkam siqilgan, uning fikrlari tashvishlari bilan to’lgan va uning hayoti tinchlik va baxt-saodatdan uzoqroq kabi tasvirlangan.

Uffisi galereyasi durdonasi XIV asrda “Otalar otasi” deb nomlangan Cosimo Medichi tomonidan tashkil qilingan. U o’z qasri va shaharni bezash uchun o’z pulini qo’lyozma va haykaltaroshlik asarlariga yo’naltirgan Medichilarning birinchisidir. Uning kolleksiyalarini keyinchalik vorislari boyitib bordi. Galereya asosini Vatikan uchun axloqsiz deb e’tirof etilgan Piya V dan 26 ta antic haykallarni olgan Fransis I qo’ydi. Dastlab, kolleksiyani barchasi oilaviy qal’ada bo’lgan. Medichi Plazzo Rikardoning notinch, tarixiy voqealar davrida ko’plab yig’ilgan qimmatbaho asarlar yo’qolib ketdi yoki begona qo’llarga tushib qolgan.

Uffisi galereyasi binosi XIV asrda taniqli rassom va arxitektor hisoblangan Vazarri tomonidan qurilgan. Biroq, o’z xohish-istaklari boshqacha edi va qurilishni o’zini ilhomisiz yuksak tajriba, mahorat bilan amalga oshirdi. Galereya binosi o’z davrida hammasidan ko’ra funksionalligi va maqsadga muvofiqligi bilan qadrlangan.

Uch qavatli bu bino uzun yo’lakli koridorlarni o’z ichiga oladi. Koridorning devorlari ikki tomondan tekis va oddiy, silliq devorlar. Koridor bo’ylab turli davrlardagi mashhur siyosatchilar, olimlar, rassomlar haykallari bor (Donatello, Jotto, Leonardo da Vinchi, Amerigo Vespuchchi, Mikelanjelo, Galileo Galiley va ularning yonida Cosimo de Medichi). Galereyaning qurilish davrida bu yerdagi boshqa binolarni o’rnini egallagan. Shu jumladan, qadimgi San Pero cherkovini devorini Senyori maydoniga o’tish uchun buzishgan. Ko’plab ustun ostidagi eshiklar hali ham yozuvlari bilan turibdi.

Florensiya gersogi Katta Cosimo Medichi qonunchilik ta’sischilarini ushbu bir tom ostida yig’ilishini xohlagan. Darhaqiqat, Vasarining bu katta tuzilishi ma’muriy ish qaynab turgan ko’plab hujayralardagi ulkan ish uyasi kabi bir narsa tashkil qiladi. Birinchi qavat arxiv uchun mo’ljallangan edi. Bu yerda Don Sezar d’Este bilan Virjiniya Meditsining to’ylari munosabati bilan teatr qurilgan. Keyinchalik uning bir qismi kutubxonaga aylantirilgan. Ikkinchi qismi esa bir muddat Senatga yigilish zali sifatida xizmat qilgan. Keyin esa galereyaga qo’shib yuborilgan.

1-qavatda mohir ustalar tomonidan chizilgan ustalar rasmlari joylashgan. Ushbu qimatbaho kolleksiyani Leopold Medichi Rimdagi avliyo Luki akademiyasida ko’plab portretlarni yig’ib keyin esa o’zining davrining rassomlari va qadimgi ustalar portretlarni sotib olib asos solgan. Shu yo’l bilan Mikelanjelo, Leonardo da Vinchi, Rafael, Julio Romano, Veroneze Tintoretto, Titsiana va boshqa natyurmortlarni ajoyib kolleksiyalari yig’ildi. Chet ellik rassomlardan esa Albrext Dyurer, Rubens, Rembrandt, Van Deyk, Velaskes va boshqa natyurmortchilarni asarlari o’sha yerda taqdim etilgan.

Uffisi galereyasida ularning portreti yonida Karl Bryullova “Avtoportreti” osig’liq turibdi. Uning “Pompeydagi oxirgi kun” rasmi Italiyada kata shuhrat keltirgan, natyurmortchi Comuchi va ingliz yozuvchisi Valter Skott juda qoyil qolishgan va shu yerda shohlarning hurmatiga sazovor bo’lishgan.

Galereyaga kirish uchun keng, lekin ancha tik zinapoyalardan ko’tarilib boorish kerak. Zalning uzun qatorida butun dunyoga mashhur rasmlar jamlanmasi haykallar, bronzalar, toshlar, tangalar, medallar, rasmlar va turli asrlarga tegishli shtamplar joylashgan.

Koridorning birinchi eng muhtasham qismini uch tomondan, muzey o’rab olgan bo’lib, haddan ortiq qiziqarli rasmlar joylashgan. Bu yerda o’rta asr qiyosiy qo’lyozma asarlari va oltin fondda bayramona madonnalar, qizil va ko’k kiyimlarda va moviy kata ko’zlar bilan tasvirlangan. Shu koridorda yana XV asr va XV asrni mohir ustalari va ikkinchi darajali rassomlari taqdim etilgan.

Koridorning o’rtasida yumshoq ochiladigan charm qoplamali eshik joylashgan. U “Tribuna” ga muzeyning markaziy qismiga olib boradi. U unchalik kata bo’lmagan yuqoridan yoritilgan va unda galereyaning eng qimmatbaho haykaltaroshlik namunalari va turli davlat, maktab va vaqt rasmlari joylashgan.

“Tribuna” ni markazida ochiq bezatilgan Venera haykali turibdi. Unda esa oddiy va yoqimli, nozik xususiyatlar va muloyim jismlar akslantirilgan. U begona va mag’rur, jiddiy insoniyat jamiyatining vakillariga xos akslantirilgan. Bu yosh go’zal ayol “mutlaq boqiy emas”, lekin uni atrofini fauns olamidagi mifologiyasidan kelganlar o’rab olgan, uning go’zalligiga berilib ketgan betakror Apollon o’zining yosh sarv-qomati va yumshoqligi bilan jalb qilmoqda. Faqatgina sovuq pichoq o’tkirlayotgan qulning arazli qiyofasi ajoyib tasvirlangan bo’lsa ham bu jonli va quvonchli ansamblning disanansi hisoblanadi.

“Tribuna” ga tashrif buyuruvchilar Titsiananing ikki Venera cho’tkasini ko’rishlari mumkin. Birinchisi, muallif ixtiyorida, ayol tanasining ideal go’zalligini tavsiflaydi: u ajoyib, lekin sovuq. Ikkinchisi, noyob rangli bo’yoqlarda ”tarixiy janr” deb atalishi mumkin. Ma’lumotlar borki, Titsiana go’zallik ma’budasi sifatida Eleanora Ganzaga, urbiniyalik Federika da Montefeltre gersog rafiqasi “Butun Italiyaning eng go’zal ayoli” sifatida tasvirlagan.

Uffisi galereyasida dunyoda eng taniqli rasmlardan “Veneraning tug’ilishi” Sandro Botichelli joylashgan. Rus faylasufi N. Berdyayev so’zlariga qaraganda eng go’zal hayratlantiruvchi tug’ilish, lirik rassom va eng qayg’uli …”

Botichelli o’zini qancha tanigan bo’lsa, shu bilan bir qatorda juda baxtsiz va baxtli bo’lgan. Aytishlaricha, u go’yoki bu dunyolik emas edi. Umidlarida qo’rquvchan, xatti-harakatlarida mantiqli va fantastic mulohazali edi.

Botichelli yetuklikka ishonardi va boylik haqida qayg’urmagan. Oila va uy qurmagan, lekin o’zining bazmlarida go’zallikni ko’rinishlarini ifodalay olganidan baxtiyor edi. U hayotni san’atga aylantirgan. San’at esa uning haqiqiy dunyosiga aylangan. Bular, ayniqsa, rassomning “Sevgi va his-tuyg’ularning bo’roni” rasmida namoyon bo’lgan. Botichelli o’zining ko’zini nurlariga quyosh nurlariga nisbatan ko’proq ishonardi. Uning cho’tkasi esa aniq mustahkam edi.

Petrark va Dante kabi uni ham obrazlar o’ziga tortardi va altardi hamda ilhomlantirardi. Bu obraz yosh, go’zal obrazdagi ayol boshqaning sevgan insoni (Juliano Medichi). U o’zi go’zallik, boqiy san’at qirolichasi, shuning uchun ham Botichellining qo’li qayg’uli his-tuyg’u bilan begona o’choqda isirdi. Shundan ham aytadiki, Simonette Vispuchchi “hech qachon hech qaysi bir ayol haqida aytilmagan”. Botichelli ritsarlar turnirida ishtirok etayotgan Juliano Medichi uchun bayroq yaratadi. Bayroqda Afina Pallada tasvirlangan, biroq hamma biladiki, bu Julianoning sevgilisi Simonetto oq ko’ylakdagi go’zal.

Ammo hayot go’zallikni barbod qiladi, sevgilisi oqqon kasalligiga duchor bo’ladi. Simonetto vafot etadi. Uning o’limi Botichelli uchun chuqur qayg’u, g’am-tashvish olib keladi. Bulardan xalos bo’lish uchun Botichelli hammasini rasmga tushiradi va Simonetto Vespuchchini rasmini chizadi. U uni chiroyli kiyimlar bilan bezaydi. Sochlarini marvarid taqinchoqlaridek tasvirlaydi, puchuq burunlarini ehtiyotkorlik bilan chizadi. Yuzlarini esa sehrli, rom etuvchi, tabassumini va sirli orzusini tasvirlaydi. Uning peshonasini bashorat qiluvchilarnikiga o’xshatgan. Yuzi va ko’zi yosh bolalarnikiday ta’sirchan, o’zidan umid yog’diradi. Qalblarni titratadi.

Sandro Botichellini “Venerani tug’ilishi” rasmini ko’rgan har bir insonda tasvirlab bo’lmaydigan maftun bo’lish hissi uyg’onadi. Ko’zlarida qandaydir nurli g’am taralib turuvchi, uyalchan bu qizga bu Veneraga qarang. Kompozitsiya ritmi butun rasmda yosh tananing nozik joylarida va shamolda shunday chiroyli tebranib turuvchi soch turmaklarida va qo’llarining umumiy mosligida qo’yilgan qadamlarida, boshining egilishida va qomatida namoyon bo’lgan. Sandro Botichellining ko’plab asarlarida yumshoq chiziqli ritm bilan qurilgan, ko’kragini va qo’ynini qo’li bilan uyalib berkitib turuvchi, sof axloqiy kiyimsiz ayol hukmronlik qiladi.

Rasmlar “Tribuna” ning barcha sakkiz devorlariga osilgan. Rafael bu yerda yurakni oddiylik bilan zab etuvchi lekin yuqori ruhiy chiroyli,”Sa’va bilan Madonna” rasmini taqdim etgan. Yosh qizdek toza, ayol-ona, hali to’laqonli ayolligini namoyon qilolmagan, sizni o’zining sokin tongning yorqin nurlanishlari kabi o’ziga rom etadi. Uning o’xshashi bo’lib, gullar bilan bezalgan bahorgi butun hududlar bo’lishi mumkin. Florensiya sobori esa rasmga o’zining uzoqdagi ko’k tog’lardan jinsiylik xarakterini beradi.

“Sa’va bilan Madonna” ning yonida Rafaelning yana ikkita asari – “Ioann cho’qintiruvchi” va “Yuliy II otasining portreti” joy olgan.

Yana o’sha zalda Mikelanjeloning “Muqaddas oila” rasmi bor. Aytishadiki, buyurtmachi bu kabi rasmni ikkilanish bilan olgan va rostdan ushbu jimjimador asar “Titanning qayta tug’ilishi” diniy jihatdan butunlay begona hisoblanadi. “Tribuna” da “Sehrgarlarning ta’zimi” mavzusiga oid bir necha rasmlar bor. Rassomlar bu injil sujetini juda yoqtirishgan va unga ko’p marotaba murojaat qilishgan. Yevangeliya hikoyasida uch sehrgar tomonidan yangi tug’ilgan Isoga hayriya qilinishini ba’zilari boy kiyingan odamlar guruhi bayramona hashamati ko’rsatish uchun ishlatgan bo’lsa; boshqalari esa insonlar kechinmalari dunyosini ifodalash uchun qo’llashgan.

Sandro Botichellida rasmlari shunday tasvirlanadiki, masalan, guruhlarda, figuralar ishorali harakatlarida, go’dak bilan Mariya atrofida yig’ilgan, eng turli xil tusdagi jonli tuyg’ular – sokinlikdan tortib, deyarli sovuq qiziqqonlikdan bo’ronli qayg’urishgacha va issiq, iliq muhabbat namoyon etilishi ko’zga ko’rinarli darajada ifoda etiladi.

Uffisi galereyasida Leonardo da Vinchining va Girlandayoning qalamiga mansub “Sehrgarlarning ta’zimi” asarlari ham qo’yilgan.