Udk: 30. Hamroqulov xushbaxt sadriddinovich xalqaro moliya munosabatlari barqarorligini ta’minlashda valyuta siyosatining o’rni

3.1. O’zbekiston respublikasi valyuta siyosatining asosiy jihatlari, valyuta siyosati doirasidagi amalga oshirilgan ishlar tahlili
Davlat mustaqilligiga erishilishi bilan, O‘zbekiston Respublikasi oldida inflyatsiya jarayonlari va ishlab chiqarish tushkunligiga barham berish, bozor talablariga javob beradigan moliyaviy tizimni vujudga keltirish, xalqaro valyuta va savdo tizimiga integratsiya qilinishga yo‘naltirilgan makroiqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga oid murakkab masalalar paydo bo‘ldi.
Ushbu ko‘rsatkichlarga erishishni ta‘minlashda, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki asosiy o‘rinlardan birini egallamoqda. Chunki, pul muomalasini tartibga solish, kredit-bank sohasini nazorat qilish, qat‘iy pul-kredit va valyuta siyosatini amalga oshirish uning funktsiyalariga kiradi. Valyuta tartibotlari, xalqaro valyuta bozorlari, rivojlanayotgan va sanoati rivojlangan mamlakatlarda qabul qilingan valyuta kurslarini qo‘llash uslublari masalalariga bag‘ishlangan bir qator tadqiqotlar mavjud. Bu esa, ma‘muriy-buyrukbozlik tizimidan bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayoni kabi o‘ziga xos bir hodisani boshidan kechirayotgan O‘zbekiston Respublikasi uchun katta qiziqish uyg‘otadi.
O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan valyuta siyosati, bevosita hukumat tomonidan ishlab chiqilgan islohotlar strategiyasiga muvofiq holda olib borilmoqda. Davlat tomonidan valyutaviy huquqlarni himoyalashga doir mustahkam qonunchilik va institutsional asosni yaratish bo‘yicha chora-tadbirlarni kurgan holda - davlat bosh islohotchi sifatida faoliyat ko‘rsatmoqda. Bu shuningdek, valyuta bozori infratuzilmasini yaratishga doir aniq maqsadga yo‘naltirilgan siyosatning amalga oshirilishida ham namoyon bo‘lmoqda. Shu tarzda, davlat islohotlarning murakkab bosqichlarida islohotlarni amalga oshirishga
76

kodir bo‘lgan yetakchi kuch ekanligini ko‘rsatmoqda. Davlat shuningdek, bir qator maxsus davlat organlarini tashkil etish yo‘li bilan islohotlarni tartibga solishni amalga oshirmoqda. Albatta, Markaziy bank davlat banki sifatida bu borada muhim o‘rin tutadi.

Joriy yilda ichki shart-sharoitlar milliy iqtisodiyotning barqaror o‗sishini qo‗llab-quvvatlovchi xarakterga ega bo‗lsa, tashqi iqtisodiy vaziyat, aksincha, nisbatan noqulay shakllanmoqda.
Xususan, 2018 yilning yanvarь-sentyabr oylarida O‗zbekistonning asosiy savdo hamkorlari hisoblangan davlatlarda iqtisodiy o‗sish sur‘atlarining 2017 yilning mos davridagi o‗sishga nisbatan pasayishi respublikamizda ishlab chiqarilayotgan mahsulot va xizmatlarning eksporti hajmining oshishini sekinlashtiruvchi omil bo‗lib xizmat qildi.
Rasmiy ma‘lumotlarga ko‗ra, joriy yilning yanvar-sentyabr oylarida iqtisodiy o‗sish sur‘atlari Rossiyada 1,8 foizdan 1,6 foizgacha, Xitoyda 6,8 foizdan 6,5 foizgacha, Qozog‗istonda 4,3 foizdan 4,2 foizgacha, Turkiyada 10,6 foizdan 5,2 foizgachahamda Qirg‗izistonda 4,3 foizdan 1,2 foizgacha pasaygan.

Shuningdek, mazkur davrda respublikamizning asosiy savdo hamkorlari hisoblangan davlatlar milliy valyutalarining sezilarli darajada qadrsizlanishi ham tashqi iqtisodiy shart-sharoitlarning noqulay shakllanishiga o‗z ta‘sirini o‗tkazdi.

Jumladan, dollar indeksining oshishi hamda Rossiyaga nisbatan yangi sanktsiyalarning kiritilishi natijasida Rossiya rubli AQSh dollariga nisbatan 15 foizga hamda ushbu davlat iqtisodiyotiga bog‗liqlik darajasi yuqori bo‗lgan Qozog‗iston tengesi 9,2 foizga qadrsizlandi. Shuningdek, ushbu davrda AQSh dollariga nisbatan Xitoy yuani 6,5 foizga va Turkiya lirasi qariyb 60 foizga qadrsizlandi. Yuqoridagi valyutalarning qadrsizlanishi va respublikamizda inflyatsiya darajasining mazkur mamlakatlardagi ko‗rsatkichlarga nisbatan sezilarli darajada yuqori bo‗lishi natijasida so‗mning real effektiv almashuv kursi qariyb 15 foizga mustahkamlanishi kuzatildi.
77