|
birinchidan, aynan ko’rib chiqilayotgan tizim komponentlarining yig’indisi
sifatida; ikkinchidan, turli darajadagi bo’g’inlarning tabaqalanishi nuqtai
nazaridan – mamlakat, mintaqalar, tarmoqlar va korxonalar darajalari bo’yicha.
Bugungi kunda ishlab chiqilayotgan va amalga oshirilayotgan mintaqalarni
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari bir qator uslubiy kamchiliklarga ega
bo’lgan holda mintaqaning moliyaviy, resurslar va tashkiliy salohiyatlaridan,
mavjud investitsion mexanizmlar, texnologiyalar va dastaklarning barcha
imkoniyatlaridan optimal darajada foydalanish imkoniyatini bermayapti, ya’ni
mintaqaga qo’shimcha investitsiya resurslarini jalb qilish va hududiy dasturlarni
moliyalashtirishning nobyudjet manbalaridan foydalanish imkoniyatlarini
bermayapti.
Bizningcha, mintaqalarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari
mintaqaviy byudjet va moliyaviy rejalashtirishga, maqsadli hududiy va
hududlararo dasturlarni moliyalashtirishning real manbalari (shu jumladan,
nobyudjet manbalarga) hamda ularni real amalga oshirish mexanizmlarini
ta’minlashda dasturiy va investitsion yondashishga asoslangan bo’lishi lozim.
Mintaqalarga investitsiyalarni jalb qilish uchun yuqori imkoniyatga ega
bo’lgan investorlar tomonidan birinchi navbatda mintaqalarning investitsion
jozibadorligi reytingiga e’tibor qaratiladi. Reyting esa mintaqalarning ob’ektiv
imkoniyatlari (investitsiya salohiyati) va investorlarning faoliyat yuritishlari uchun
shart-sharoitlardan (investitsiya tavakkalchiligi) kelib chiqqan holda hisob-kitob
qilinadi.
Mintaqalarning investitsion jozibadorligini baholash ishlarini amalga
oshirishda, quyidagilar asosiy tamoyillar bo’lishi lozimdir: ishonchlilik,
majmuaviylik, dolzarblik, qiyosiylik va barqarorlik, qulaylik, ochiq-oydinlik,
mintaqalarning investitsion jozibadorligini baholash mezonlarining o’zaro
muvofiqligi va o’zaro bog’liqligi.
Investitsion jozibadorlikni baholash uchun quyidagi mintaqaning
investitsion jozibadorligini aks ettiruvchi 23 ta ko’rsatkichlar asosida 100 ballik
baholash tavsiya etiladi (6-ilova).
Ushbu tanlab olingan ko’rsatkichlardan kelib chiqqan holda aytish
mumkinki, bizningcha bu ko’rsatkichlar mintaqaning investitsion jozibadorligini
kompleks baholash imkoniyatini beradi.
Mintaqada Farg’ona viloyati imkoniyatlarini bunday baholash maqsadida
(ekspert usuli) ekspert bo’ltb Qo’qon davlat pedagogika instituti va FarDU
professor-o’qituvchilari va magistrlari ishtirok etdi (jami 15kishi). Tahlillar shuni
ko’rsatadiki, viloyatda investitsion jozibadorlikni belgilovchi asosiy
ko’rsatkichlarning barchasi ham yuqori ballarga ega emas.
Taklif etilayotgan tizimda omillarni ko’rsatuvchi mutloq ko’rsatkichlar
asosida har bir ko’rsatkichning respublika bo’yicha jamiga nisbatan ulushi va
ularning respublika bo’yicha tegishli o’rtacha ko’rsatkichga nisbati hisob-kitob
qilinadi. Ko’rsatkichlarni umumlashtirish orqali yuqorida keltirilgan to’rt
yo’nalishning integral ko’rsatkichlari hisoblanadi. Ushbu to’rt yo’nalishdagi
integral ko’rsatkichlarni umumlashtirish asosida esa mintaqa investitsion
jozibadorligining integral darajasi aniqlanadi.
Mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida va tabiiy-iqtisodiy
resurslarning ta’minlanganligi darajasiga ko’ra, investitsiyalar hajmining ortib
borishi kuzatiladi. Tadqiqotda ilgari surilgan mintaqalarning investitsion
jozibadorligining integral darajasini Farg’ona vodiysi viloyatlari ichida tabiiy,
ijtimoiy-iqtisodiy salohiyati bo’yicha alohida ajralib turuvchi Farg’ona viloyati
misolida ko’rib chiqish maqsadga muvofiq, deb topildi.
Ma’lumotlarga taxliliga ko’ra, respublika miqyosida investitsiyalardan
foydalanish darajasi respublikaning jami investitsiyalar hajmiga nisbatan Farg’ona
viloyatining investitsiyalardagi ulushi 2000-2010 yillarda o’rtacha 6,5 foizni
tashkil etmoqda. Jalb qilingan investitsiya resurslari viloyatning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishiga yo’naltirilgan. SHuningdek, mintaqa investitsiya resurslaridan
foydalanish darajasi bo’yicha 5-o’rinni egallamoqda. Tadqiqot yillari davomida
viloyatga kiritilgan investitsiyalarning o’rtacha o’sishi 102,1 foizni tashkil etgani
holda respublika ko’rsatkichlari o’sishi darajasidan 2,8 foizga ortda qolmoqda.
Farg’ona viloyatida qurilish ishlarini o’sish sur’ati esa respublika miqyosiga
nisbatan 2,5 foizga oshikni tashkil etib, o’rtacha o’sish sur’ati 108,5 foizni aks
ettirgan.
Farg’ona viloyatining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi shuni ko’rsatmoqdaki,
mintaqada ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining o’rta va uzoq muddatli strategik
dasturlar ishlab chiqish va uni amalga oshirishning muhim yo’nalishlari quyidagi
tamoyillarda o’z aksini topadi:
-
umummilliy manfaatlarni va mamlakat miqyosida iqtisodiy islohotlarni
chukurlashtirishning ustuvor yo’nalishlarini hisobga olish;
-
yagona iqtisodiy hududni tashkil etish va mintaqalararo iqtisodiy
integratsiyani rivojlantirish;
-
xar bir hudud tabiiy-iqtisodiy salohiyatlarining o’ziga xos xususiyatlarini,
ularning raqobat ustuvorliklarini, mintaqaviy iqtisodiyotni klasterlashtirish
imkoniyatlarini hisobga olish;
-
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish strategiyasini amalga oshirishning qonuniy-
huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy mexanizmlarini shakllantirish, turli mintaqaviy
darajalarda raqobatbardoshlikni kuchaytirish.
Mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi ko’p jihatdan investitsion
jozibadorlik bilan belgilanadi. Viloyatning investitsion jozibadorligi
moliyalashtirish manbalarini markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan
investitsiyalar hajmi va ularni o’zlashtirilishi bilan ifodalanadi.
Farg’ona viloyati shahar va tumanlarida 2000-2011 yillar davrida
investitsiyalarning o’sish sur’ati o’rtacha 112,2 foizni tashkil etdi.
Investitsiyalarning o’sish sur’ati viloyatning barcha shahar va tumanlarida
kuzatildi. Jumladan, Farg’ona shahrida o’rtacha 12,6 foizga, Qo’qon shahrida 33,9
foizga, Quvasoy shahrida 75,0 foizga, Marg’ilon shahrida 48,0 foizga oshgan.
Biroq, shunday bulsada, viloyatning investitsion jozibadorligini oshirishdagi
qator muammolar uchramoqda, jumladan viloyatning shaharlariga ko’prok e’tibor
qaratilgani holda ayrim quyi tumanlarga mahalliy va chet el investitsiyalarini jalb
qilish darajasi o’ta pastligicha qolib ketmoqda. Bu esa mintaqaning ushbu
tumanlari ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan rivojlanishiga to’skinlik qilmoqda.
Viloyatda kiritilgan umumiy investitsiyalarning asosiy qismi ishlab chiqarish
sohalariga yo’naltirilgan bulib, 2000-2011 yillarda o’rta hisobda 60,8 foizni tashkil
etgan. Ishlab chiqarish tarmoqlarini investitsiyalardagi ulushining ko’prog’i sanoat
tarmog’i hissasiga to’g’ri keladi, bu ko’rsatkich o’rtacha 38,0 foizni tashkil
qilmoqda (3.1-jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
