Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

Tayanch tushunchalari
: Falsafa ; Globallashuv ; bilish; tarbiyaviy; 
regulyativ; kommunikativ; normativ, qadriyatli; safarbar etish, yo’naltirish; himoya; 
g’oyaviy bandlik.
Vatanimiz mustaqillikka erishganidan keyin milliy falsafani shakllantirish 
uchun imkoniyatlar ochildi. Bugun ulug’ ajdodlarimiz tamal toshini qo’ygan o’zbek 
milliy falsafasini rivojlantirishning ob’ektiv va sub’ektiv shart-sharoitlari mavjud. Bu 
borada, avvalo, ilk prezidentimiz Islom Karimov asarlarida o’zbek falsafasining 
taraqqiyot qonuniyatlari ochib berilganini alohida ta’kidlash lozim. Prezidentimiz 
falsafa oldidagi bugungi muammolarning mohiyati, ularni hal qilish yo’llariga 
alohida e’tibor qaratganlar. Shu bilan birga, bugungi o’zbek falsafasining rivojini 
ta’minlashda quyidagi jihatlar alohida o’rin tutadi: xalqimizning o’z milliy 
an’analariga sodiqligi; mamlakatimizning buyuk kelajagiga ishonchi; muqaddas 
qadriyatlarimizga ishonch-e’tiqodi; - mehnatsevarligi, intellektual salohiyati va shular 
jumlasidandir. 
Falsafa umuminsoniy fan sifatida bashariyatga doir umumiy muammolarni 
qamrab oladi. Ma’lumki, olam va odam munosabatlari, jamiyat va tabiatni asrash, 
umrni mazmunli o’tkazish, yaxshilik va yomonlik kabi qadriyatlar bilan bog’liq 
masalalarning barchasi insoniyat uchun umumiy. Ammo falsafada muayyan milliy 
xususiyat, maqsad va intilishlar ham o’z ifodasini topadi. 

---

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
483 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Aslida, umuminsoniy mavzu, masala va muammolarning barchasi avval-
boshda xususiy, milliy, mintaqaviy ahamiyatga molik masalalar tarzida namoyon 
bo’ladi. O’z yurti, millati, ota-onasi va yor-birodarlarini sevgan vatanparvar inson, 
avvalo, ana shularning kamoli uchun qayg’uradi, ularni o’ylaydi, ularga xizmat 
qilishni oliy saodat deb biladi. Bunday shaxs dunyoqarashida ana shu jihat va 
xususiyatlar albatta aks etadi. Bu esa, o’z navbatida, umuminsoniy fan bo’lgan 
falsafada milliylikning aks etishiga asos bo’ladi. 
Globallashuv jarayonida milliy g’oyasining eng muhim funksiyasi, ya’ni 
milliy va ma’naviy o’zlikni himoyalash alohida ahamiyat kasb etadi. Aslida milliy 
g’oyaning 1) bilish; 2) tarbiyaviy; 3) regulyativ; 4) kommunikativ; 5) normativ, 
qadriyatli; 6) safarbar etish, yo’naltirish; 7) himoya; 8) g’oyaviy bandlik kabi 
funksiyalarni bajarishi uchun yoshlar va aholi ongida faqat bilim, tasavvur sifatida 
emas, ishonch va e’tiqod sifatida shakllanishi lozim. 
Milliy g’oyasini targ’ib qilishda ma’naviyatni rivojlantirishda asosiy 
yondashuv ma’rifiy yondashuv bo’lsa ham bu jarayon milliy g’oyaning xususiyatlari 
bilan bog’liq. Jahondagi globallashuv jarayonlari ana shu g’oyaga bo’lgan ehtiyojni 
keskin kuchaytiradi. Aslini olganda, globallashuv jarayoni bo’lmasa, milliy g’oyaga 
ham ehtiyoj oshmas edi. Chunki globallashuv bo’lmaganda har bir xalq va millatning 
ma’naviyati o’zicha mavjud bo’lar va imkoniyat darajasida rivoj topardi. Tashqi ta’sir 
va tahdidning yo’qligi esa milliy g’oyaga ehtiyojni ham dolzarblashtirmas edi. 
Milliy g’oyasining mohiyati shundaki, u odamlar ongida, xotirasida 
g’oyaligicha qolmay, amaliyotga, hayotga aylangan taqdirdagina haqiqiy milliy va 
haqiqiy istiqlol g’oyasi bo’lishi mumkin. Shundagina u globallashuv sharoitida milliy 
ma’naviyatni va ma’naviy o’zlikni tashqi nosog’lom g’oyaviy tahdidlardan himoya 
qiladigan kuchga aylanadi
78
. 
Bugungi kunda inson ongi va qalbi uchun kurash keskin tus olayotgan ekan, 
xilma-xil qarashlarning mafkura maydonida hukmronlik qilishga intilishi tabiiy, 
albatta. Bunga e’tiqod umumiyligiga asoslangan holda yakka mafkura hukmronligini 
ta’minlash orqali jahon maydonlarini mafkuraviy jihatdan o’ziga qaram qilishga 
bo’layotgan xatti-harakatlarni misol keltirish mumkin.
Diniy aqidaparastlik ham shular jumlasidandir. Masalan, islom dinidagi hozirgi 
aqidaparastlar ijtimoiy, milliy xususiyati, qaysi davlatga mansubligidan qat’iy nazar, 
78
Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси: Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи 
учун дарслик. -Т.: Академия, 2005. 87-бет. 

---