Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
468 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
kelinganda, yo‘llardagi g‘avg‘olar, urishib so‘kishlar barham topadi. Chunki yo‘lda 
bir-birlariga «Kofirsan, falonsan-pistonsan» deganlar Ka’baga kelishlari bilan 
maqsadlari bir ekanini tushunadilar»
67
.
XULOSA 
Mavlono bu dunyodagi insonlarning e’tiqodiy maqsadlari va intilishlari haqida 
fikrini davom ettirib, maqsad sari eltuvchi yo‘llar ko‘p, ammo ularning borar joyi bir 
ekanligini ta’kidlab ziddiyatlarni inkor etadilar. Diniy ixtiloflar yo‘llarning xilma-
xilligidadir, ya’ni shakldadir. Yo‘llarning tutashgan joyi Ka’baga kelinganda 
barchaning maqsadi ayon bo‘lib, mohiyat ravshanlashadi, mohiyatni anglaganlar 
orasida esa nizolar barham topadi.
Ma’lumki, tasavvufda ilohiy ishq masalasi muhim 
ahamiyat kasb etadi. Islom madaniyatining ma’naviy xususiyatlarini o‘zida 
mujassamlashtirgan tasavvuf she’riyati asosida ham aynan ilohiy ishq yotadi. 
Mavlono Rumiy ham o‘z ijodi bilan ilohiy ishq masalasiga e’tibor berib, uning diniy-
tasavvufiy ma’nolarini ochib berdi. Mavlono dunyoviy ishqni emas, haqiqiy ishqni 
anglatganlar. Tasavvufdagi dunyoviy va ilohiy ishq xususida to‘xtalib, ushbu 
hikoyatni keltiradi:«Majnun Layli ishqiga yetishish uchun tuyasiga minib yo‘lga 
chiqadi. Tuyaning bo‘talog‘i bor edi. Majnun tuyani yugurtirsa, bo‘taloq orqada qola 
boshladi. Tuya esa bolasiga ilhaq orqasiga tislanar edi. Majnun tuyaning ustida 
uyquga ketadi. Bir payt qarasa tuya yeridan bir qadam ham jilmaydi. Shu payt 
Majnun tuyasiga shunday deydi: «Ey tuya! Ikkimiz ham oshiqmiz. Men Layloyimga, 
sen bo‘talog‘ingga, biz bir-birimiz bilan yo‘ldosh bo‘la olmaymiz. Chunki bizning 
yo‘limiz ayrodir. Haqiqiy oshiq tan tuyasiga emas, jon tuyasiga minishi kerak. Jon va 
baqo olamida qanot ochib uchishi kerak” . Bu o‘rinda Mavlono dunyoviy ishqni 
emas, haqiqiy ishqni anglatganlar. Dunyoviy ishqni esa Majnunning tuyasini 
bo‘talog‘iga bo‘lgan intilishiga o‘xshatadi. Umuman olganda Mavlono nazarida Ishq 
butun mazhablarni birlashtiradi va insonlar orasida birlikni vujudga keltiradi. 
Ishqning rangi yo‘q, shakllari va shamoyillari buyuk g‘oyalar va maqsadlarda 
67
O‘sha asar. B. 93. 

---