Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
467 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Mavlono dunyoviy ishqni emas, haqiqiy ishqni anglatganlar. Tasavvufdagi dunyoviy 
va ilohiy ishq xususida to‘xtalib, ushbu hikoyatni keltiradi:
«Majnun Layli ishqiga yetishish uchun tuyasiga minib yo‘lga chiqadi. 
Tuyaning bo‘talog‘i bor edi. Majnun tuyani yugurtirsa, bo‘taloq orqada qola boshladi. 
Tuya esa bolasiga ilhaq orqasiga tislanar edi. Majnun tuyaning ustida uyquga ketadi. 
Bir payt qarasa tuya yeridan bir qadam ham jilmaydi. Shu payt Majnun tuyasiga 
shunday deydi: «Ey tuya! Ikkimiz ham oshiqmiz. Men Layloyimga, sen 
bo‘talog‘ingga, biz bir-birimiz bilan yo‘ldosh bo‘la olmaymiz. Chunki bizning 
yo‘limiz ayrodir. Haqiqiy oshiq tan tuyasiga emas, jon tuyasiga minishi kerak. Jon va 
baqo olamida qanot ochib uchishi kerak”
66
. Bu o‘rinda Mavlono dunyoviy ishqni 
emas, haqiqiy ishqni anglatganlar. Dunyoviy ishqni esa Majnunning tuyasini 
bo‘talog‘iga bo‘lgan intilishiga o‘xshatadi. Umuman olganda Mavlono nazarida Ishq 
butun mazhablarni birlashtiradi va insonlar orasida birlikni vujudga keltiradi. 
Ishqning rangi yo‘q, shakllari va shamoyillari buyuk g‘oyalar va maqsadlarda 
ko‘rinadi. Rumiy hazratlarining teran qarashlarida o‘ziga xos tomoni shundaki, 
ulardagi olam va odam, ong va borliq, inkor va isbot kabi falsafiy tushunchalarning 
asl mohiyatini anglaymiz. Chunki Rumiy hazratlari bu tushunchalarni sodda tarzda 
hayotiy hikoyatlar misolida tushuntirishga harakat qiladi. Qolaversa, Qur’oni karim 
oyatlarining tafsiri va hadisi shariflarning ma’naviy go‘zalliklari teran ifodasini 
topgan. Bundan tashqari, barcha zamonlarning eng og‘riqli hodisalaridan bo‘lgan 
mazhabparastlik, e’tiqodlar va dinlar o‘rtasidagi ziddiyatlar xususida Jaloliddin 
Rumiy o‘ziga xos fikrlarni bildiradi: “Yo‘llar turli-tuman bo‘lsa ham g‘oya birdir. 
Axir ko‘rmayapsanmi, Ka’baga eltuvchi qancha yo‘llar bor. Kim Rumdan, kim 
Shomdan, kim Ajamdan, kim Chindan va yana kimdir Hindu Yamandan yo‘lga 
chiqadi. Agar yo‘llarga boqadigan bo‘lsak, buyuk farqlar bor. Maqsadga, g‘oyaga 
nazar solsak-chi, ularning hammasi bir – Ka’baga yo‘nalgandir. Bu yerdagi ishq juda 
ulug‘dir. Chunki bunda hech qanday tushunmaslik, boshboshdoqlik yo‘qdir. Ka’baga 
66
Rumiy, Jaloliddin. Ichindagi ichindadur. T., 2001. B. 25. 

---