Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
466 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Bundan ko‘rinadiki, Mavlononing maqsadi insonni g‘ofillikdan uyg‘otib, o‘z 
mohiyatini teran anglashga undash, uning faqat moddiyat asiri bo‘lib qolmasligi va 
haqiqiy ilm va hikmatning boshi bo‘lgan Allohni tanishga, Uning jamoliga musharraf 
bo‘lishga chaqirishdir. Buning uchun inson vujudidagi hayvoniylik sifati mag‘lub 
bo‘lib, insoniylik sifati zuhur etilishi kerak bo‘ladi. Ana shunda Mavlono 
aytganlaridek, «Insonning ichi hurriyat olam»ga
63
aylanadi. 
Mavlononing tasavvufiy qarashlari insonning taqdiri, hayotdagi maqsadi, asli 
va asliyatiga qaytishlik, Allohni tanishga bo‘lgan intilishlarga yo‘naltirilgan edi. 
Mavlono insonning qalb dunyosidagi xazinani kashf etdi. Insoniylik xamirini pishirdi 
va insoniylik javhariga ishlov berdi
64
. Shu bilan birga islom tasavvufi mohiyatini 
bashariyatga o‘zining ilohiy ishqqa yo‘g‘rilgan satrlari bilan anglatishga harakat qildi 
va bu borada beqiyos muvaffaqiyatlar qozondi. U tasavvufni ishq yo‘li ekanligini 
o‘ziga xos majoziy ma’nolarga boy irfoniy she’riyati bilan tushuntirdi. 
Mavlonoga o‘zlarini yaqin deb bilgan boshqa dindagilar: “Biz Muso va Iso 
alayhimossalomning sirlarini unda ko‘rdik, undan topdik. U quyosh kabi bir yerni 
emas, butun dunyoni yoritadi”
65
kabi fikrlari bilan uning nafaqat islom dunyosi, balki 
jahon madaniyatidagi mavqeining yuksakligiga ishora qiladilar. Bizningcha, 
Jaloliddin Rumiyning umuminsoniy madaniyat silsilasidan o‘rin egallashiga sabab, 
uning islom dinining asl mohiyati Allohni sevish ekanligi, bundan Rasululloh sevgisi, 
Qur’on sevgisi, imon sevgisi, inson sevgisi namoyon bo‘lishini ta’lim berganlar. 
Ma’lumki, tasavvufda ilohiy ishq masalasi muhim ahamiyat kasb etadi. Islom 
madaniyatining ma’naviy xususiyatlarini o‘zida mujassamlashtirgan tasavvuf 
she’riyati asosida ham aynan ilohiy ishq yotadi. Mavlono Rumiy ham o‘z ijodi bilan 
ilohiy ishq masalasiga e’tibor berib, uning diniy-tasavvufiy ma’nolarini ochib berdi. 
63
O‘sha asar. B. 94. 
64
Rizo A. Orasta. Mavlono Jaloliddin Rumiyning insoniylik qarashlari. Ishqda va yaratilishda yangidan tug‘ilish. 
Tarjimonlar: Demirko‘l B., O‘zdemir I. Anqara, 2000. B. 39. 
65
Abdulboqi Gulpinarli. Mavlono Jaloliddin hayoti, asarlari, falsafasi. Istanbul. 1999. B. 129. 

---