Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»



Download 6,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet41/214
Sana18.02.2022
Hajmi6,22 Mb.
#455054
TuriУчебное пособие
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   214
Bog'liq
pdf (1)

berk
 
(okeanga nisbatan) 
hududlar
 
deb 
nomlanadi. 
Yer sharida chekka oqimli hududlar 117 mln.km
2
ni, ichki oqimli 
(berk) hududlar esa 32 mln.km
2
ni tashkil etadi. Eng katta ichki (berk) 
oqimli hududlarga Orol­Kaspiy havzasi, Afrikadagi Chad ko‘li havzasi, 
Sahroi Kabir, Arabiston va Markaziy Avstraliya cho‘llari misol bo‘ladi. 
 
3.3. Yer shari va ayrim qismlarining suv balansi 
Yuqorida gidrosferada mavjud bo‘lgan umumiy suv hajmi 1,386

10

km
3
ga teng ekanligi qayd etildi. Lekin, tabiatdagi yillik suv aylanish 
jarayonida uning nisbatan juda kam qismi, ya’ni 577 ming km
3
yoki 
umumiy suv hajmining 0,037 foizi ishtirok etadi. 
Dunyo okeani suvi sathining doimiyligini e’tiborga olib, ayni 
geologik davr uchun gidrosferadagi suv zaxirasini hamda suv aylanish 
jarayonida ishtirok etadigan suv hajmini o‘zgarmas deb hisoblash mumkin. 
 
Natijada, Yer sharida namlik aylanishi jarayonida iishtirok etayotgan 
kirim
 
(atmosfera yog‘inlari) va 
chiqim (bug‘lanish) qismlari 
o‘rtasida
 
ma’lum tenglik ­ balans mavjud bo‘ladi. Ushbu tenglik (balans)ni Yer shari 
va uning ayrim qismlari (Dunyo okeani, chekka oqimli hudud, ichki oqimli 
hudud) uchun suv balansi tenglamalari ko‘rinishida ifodalash mumkin. 
Tenglamalarda kirim qismi elementlari sifatida Dunyo okeani 
yuzasiga (
0
Х
), quruqlikning chekka oqimli hududiga (
ch
Х
), quruqlikning 
ichki oqimli (berk) hududiga (
b
Х
) va nihoyat butun Yer
 
shari sirtiga (
yer
Х

yog‘adigan yillik yog‘in miqdorlarini hisobga olish zarur. Shularga mos 
ravishda Dunyo okeani yuzasidan (
0
Z
), quruqlikning chekka oqimli 
hududidan (
сh
Z
), quruqlikning ichki (berk) oqimli hududidan (
b
Z
) va 
ularning yig‘indisi ­ Yer shari yuzasidan (
yer
Z
) bo‘ladigan yillik bug‘lanish 


62 
miqdorlari tenglamalarning chiqim qismini tashkil etadi. Suv balansi 
tenglamalarida quruqlikdan Dunyo okeaniga yoki u bilan tutash bo‘lgan 
dengizlarga daryolar keltirib quyadigan yillik oqim miqdori (
ch
Y
) ham 
hisobga olinadi. 
Kirim va chiqim qismlarining qabul qilingan belgilashlariga asosan 
suv balansi tenglamalarini dastlab, Yer sirtining ayrim qismlari uchun olib 
ko‘raylik. Dunyo okeani uchun u quyidagicha ifodalanadi: 
ch
Y
X
Z


0
0

Suv balansi tenglamasi chekka oqimli hudud uchun: 
,
ch
ch
ch
Y
X
Z


ichki oqimli hudud uchun esa: 
b
b
X
Z

ko‘rinishida yoziladi. 
Yuqorida keltirilgan tenglamalarning yig‘indisi butun Yer shari 
uchun suv balansi tenglamasini ifodalaydi: 
b
ch
b
ch
X
X
X
Z
Z
Z





0
0
yoki 
.
yer
yer
X
Z

Yuqorida qayd etilgan suv balansi tenglamalari faqat ko‘p yillik davr 
oralig‘i uchun to‘g‘ri bo‘ladi. Chunki bunda quruq kelgan yillar atmosfera 
yog‘inlari ko‘p bo‘lgan yillar bilan tenglashadi. 
Yer shari va uning ayrim qismlari uchun suv balansi tenglamalarida 
qatnashuvchi elementlarning miqdoriy qiymatlari 3.2­jadvalda keltirilgan. 
3.2­jadval

Download 6,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   214




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish