Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

10.3. Daryo suvining oqish tezligini o‘lchash usullari 
 
Daryo suvining oqish tezligini quyidagi usullar bilan o‘lchash va 
aniqlash mumkin: 
1. Qalqimalar yordamida. 
2. Gidrometrik parraklar (vertushkalar) yordamida. 
3. Hisoblash ifodalari yordamida. 
Quyida mana shu usullar bilan tanishamiz. 
10.3.1. Tezlikni qalqimalar yordamida o‘lchash
Oddiy qalqimani yupqa taxtadan doira shaklidagi ko‘rinishda 
tayyorlash mumkin (10.2­rasm, a). Daryodagi suvning oqish tezligini 
o‘lchashda ishlatiladigan qalqimalar soni daryoning kengligiga va o‘zanda 
suvning oqish xususiyatlariga bog‘liq. 
Qalqimalar yordamida tezlik quyidagi tartibda aniqlanadi. Daryoning 
to‘g‘ri qismi tanlab olinib, unda bir­biridan 15-20 metr masofada 
joylashgan uchta ko‘ndalang qirqimlar belgilab olinadi (10.2­rasm, g). 
Qalqimalar I qirqimdan, daryo kengligi bo‘ylab, navbati bilan birma­bir 
suvga tashlanadi. Qalqima II qirqimdan o‘tayotganda sekundomer ishga 
tushiriladi, III qirqimga yetib kelgach esa u to‘xtatilib, hisob olinadi. 
Tezlik esa quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 
1
t
i



, 
ifodada: 
i
­ suvga navbati bilan tashlangan qalqimalar tartibi, 

­ II va III 
qirqimlar orasidagi masofa, 
i
t
­shu masofada qalqima oqib o‘tishi uchun 
ketgan vaqt. 
Qolgan qalqimalar uchun ham tezlik shu tartibda aniqlanadi. So‘ng 
har bir qalqima uchun aniqlangan tezliklarning o‘rtacha arifmetik qiymati 
hisoblanadi: 
n
i
rt
o




'
, 
bu yerda:
rt
o
'

­ suv yuzasidagi o‘rtacha tezlik; 
n
­ qalqimalar soni. 
Yuqorida bayon etilgan ketma­ketlikda aniqlangan suv yuzasidagi 
o‘rtacha tezlikdan ko‘ndalang qirqimdagi o‘rtacha tezlikka o‘tish uchun 
maxsus jadvallarda keltirilgan o‘tish koeffitsiyentlaridan foydalaniladi. 
Bunday jadvallar "Gidrometriya" faniga oid darsliklar va o‘quv 
qo‘llanmalarining deyarli barchasida keltiriladi. 

---

110