Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

Nasos stansiyasidagi idishda suvning sathni nazorat qilish tizimi 
Ikki(qo‘shsha) 
kanalli 
Ф0303.2 
o‘lchagich-rostlagichi, 
qalqonli 
programmalanadigan(dasturlanadigan),    o‘lchash  va  rostlash  kirish  kattaliklar 
ko‘rinishda    signallar  o‘zgarmas  tokni,  kuchlanishni  yoki  temperaturani  tashqi  
termoo‘zgartirgich  qarshilik(TS)    va  termoelektrik  o‘zgartirgich  (TP)yordamida, 
shuningdek, «kirish-chiqish» o‘lchanadigan kirish kattaliklar belgilangan bir kanal 
bo‘yicha    o‘lchash  (kirishga)  uzliksiz  chiquvchi  unifitsirlangan  analogli  signalga 
o‘zgartirishga mo‘ljallangan raqamli asbobdir. 
 Turli  hil  datchiklar  va  o‘lchagich  o‘zgartirgichlarini  birgalikda  qo‘llash 
bilan,  Ф0303.2  rusumdagi  o‘lchagich  rostlagich  boshqa  kattaliklarni  o‘lchash  va 

---

 
114 
rostlashda  foydalanilishi  mumkin,  aynan:  bosim,  quvvat,  ko‘pincha,  namlik,  sath  
va boshqalar.  
Ф0303.2  o‘lchagich-rostlagichdan  adapter  -  qaydlagich  AD4  bilan 
foydalanishda  barcha  o‘lchashlarni  qaydlash  mumkin.  O‘lchagich-rostlagichning 
kommutatsiyalovchi  jihozi    ikkita  qayta  uzib-ulagich  elektromagnitli  reledan 
tashkil  topadi,  ularning  har  biri  programmali  har  qanday  kanallardan  o‘lchashga 
mo‘ljallangan.  Ф0303.2  o‘lchagich-rostlagichni  programmalash  asbobning  old 
panelida joylashgan boshqarish tugmachalari orqali, hamda, shuningdek,   RS485 
interfeysi bo‘yicha programmali amalga  oshiriladi. 
Ф0303.2    o‘lchagich-rostlagichdan  foydalanishni  quyidagi  misol    orqali 
namoyish qilish  mumkin: 
Suv ta’minotini avtomatlashtirishning asosiy vazifasi bo‘lib  iste’molchilarga 
etkazilayotgan  suvning  bosimini  ta’minlash  hisoblanadi.  Buni  amalga    oshirish 
uchun turlicha usullar qo‘llanadi: 
Suvning  naporini  nasos  vujudga  keltirishi  mumkin,  kuzatuvchi  avtomatik 
tizim  orqali    suvning  bosimi  nasosning  chiqishida  o‘rnatilgan  bosim  datchigi 
yordamida boshqarish amalga  oshiriladi;  
chegaralangan  balandlikda  joylashgan,  naporli  idishga  suvni  haydab  napor 
hosil  qilish  mumkin,  va    idishga  suvni  davriy  ravishda  haydab  undagi  suvning 
sathini ushlab turish mumkin. 
Avtomatika    sxemasi    uchun  o‘lchash  va  avariyali  signalizatsiya  sathning 
oxirgi tavsiya etilgan variantlarning biri bo‘yicha sathning o‘lchanishi va avariyali 
signal  berish  uchun  avtomatik  boshqarish  sxemasi    8.24-rasmda  tasvirlangan. 
Mazkur  sxema  PTOKX  «Ilinskoe»  (Podmoskove)da  o‘rnatilgan  VNS-9  rusumli 
suv  nasos  stansiyasining  bir  qismidir.  Ushbu  tizimning  asosi  bo‘lib  tor  profilli 
Ф0303.2. o‘lchagich - rostlagich qo‘llanadi.  Asbob chiziqli nurdiodli shkala bilan 
ta’minlangan,  bu  shkala  idishdagi  suvning  staxini  indikatsiyali  tarzda  nazorat 
qilish uchun juda qulaydir.  
Sath    idishda  o‘rnatilgan  gidrostatik  bosim  datchiki  yordamida  o‘lchanadi. 
Datchik  o‘lchagich  —  rostlagichning kirishiga kelib tushadigan  4-20 mA  li tokli 
signallarni    ishlab  chiqaradi.  Sath  datchigi    o‘lchagich-rostlagich  ichkarisida 
o‘rnatilgan 24 V li ta’minot manbasidan  ta’minlanadi. 

---

 
115 
 
 
8.24-rasm. Nasos stansiyasining suv xavzasidagi sathni nazorat qilish 
tizimining tasviri. 
 
Ф0303.2  rusumli  o‘lchagich-rostlagichda    2  ta  ishga  tushish  ustavkasiga 
mo‘ljallangan  2  ta  releyli  kanal  chiqishi  mavjud  —  suvning  quyi  sathidagi 
avariyali  va  yuqori    sathidagi  avariyali.  Sathning  ruxsat  etilgan  chegaradan 
chiqishi  hodisasida,  o‘lchagich-rostlagichning  1-  yoki  2-  releyli  chiqishi  nurli  va 
tovushli signallar(xabarlar)ni berishi uchun ishga tushadi.  
Signalni(xabarni) uzish tashqi tashlab yuborish to‘gmachasi orqali bajariladi. 
Asbobdan  yanada  to‘liqroq  foydalanish  uchun    8.25-rasmda  tavsiya  qilingan 
sxema  orqali  ulanish  mumkin.  Mazkur  sxemaning  ilgarigi  sxemadan  farqi  asbob 
ustavkasini    gisterezisning    U-simon  tavsifli  holatidan  foydalanib  boshqarish 
hisoblanadi. Bu holat 2- releyli chiqishni erkinlashtirish imkonini beradi, masalan 

---

 
116 
ikkinchi kanal orqali qishki vaqtda javondagi ishchi haroratni ushlab turish uchun 
qizdirgichni ulashda foydalanish mumkin.  
 
 
8.25-rasm. Nasos stansiyasining suv xavzasidagi sathni nazorat qilish 
takomillashtirilgan  tizimining tasviri. 
Ob’ektni  telemexanika  yoki  SCADA-tizimi  bilan    Ф0303.2  o‘lchagich-
rostlagichga  bog‘lash  uchun  asbob    RS-485  rusumli  interfeys  bilan  jihozlanishi 
mumkin.  Idishga  suv  uzatuvchi  nasosni  boshqarish  uchun  o‘zida  qo‘shib 
o‘rnatilgan  PID-  rostlagichli  3-fazali  aylanish  tezligi    o‘zgartirgichidan  
foydalanish mumkin. PID-rostlagichning kirish uchun signal Ф0303.2. o‘lchagich 
— rostlagichning 4-20 mA li analogli chiqishidan uzatiladi. 
SCADA  (supervisory  control  and  data  acquisition,  dispetcherlik  boshqaruvi 
va ma’lumotlarni yig‘ish).