Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

O‘lchash turlari:
 -bevosita;  -birgalikda;  -bilvosita; -mutlaq;  -majmiy;   
-nisbiy. 
Меtrologiyaning asosiy postulatlari: 
1-postulat
 
- 
o‘lchanayotgan 
kattalikning 
chinakam 
qiymati 
mavjuddir.
 
2-postulat
 - 
kattalikning chinakam qiymatini aniqlash mumkin emas.
 
3-postulat
 - 
o‘lchash  amalida  kattalikning  chinakam  qiymati 
doimiydir.
 
Demak,  o‘lchanayotgan kattalikning uchta qiymati bo‘lar ekan: 
◦
 
chinakam qiymat (uni aniqlash imkoni mavjud emas); 
◦
 
haqiqiy qiymat (chinakam qiymatga yaqin); 
◦
 
olingan qiymat (tajribadan olingan qiymat).
 

---

 
6 
 
1.1-jadval 
SI ning o‘nli karrali va ulushli birliklarning nomlari va belgilanishini hosil 
qilish uchun foydalaniladigan ko‘paytuvchi va old qo‘shimchalar 
O‘nli 
ko‘pay-
tuvchi 
Old 
qo‘shimcha 
Old 
qo‘shimcha 
belgisi 
O‘nli 
ko‘pay-
tuvchi 
Old 
qo‘shimcha 
Old 
qo‘shimcha 
belgisi 
10
24
 
iota 
Y 
10
-1
 
detsi 
d
 
10
21
 
zetta 
Z 
10
-2
 
santi 
s
 
10
18
 
eksa 
E 
10
-3
 
milli 
m
 
10
15
 
peta 
R 
10
-6
 
mikro 

 
10
12
 
tera 
T 
10
-9
 
nano 
n
 
10
9
 
giga 
G 
10
-12
 
piko 
p
 
10
6
 
mega 
M 
10
-15
 
femto 
f
 
10
3
 
kilo 
k 
10
-18
 
atto 
a
 
10
2
 
gekto 
h 
10
-21
 
zepto 
z
 
10
1
 
deka 
da 
10
-24
 
iokto 
y
 
 
Yuqorida keltirilgan 1.1-jadvalda SI ning o‘nli karrali va ulushli birliklarning 
nomlari va belgilanishlariga tegishli umumiy ma’lumotlar keltirilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
7 
1.2. O‘lchash xatoliklari va o‘lchash natijalarini tahlil etish 
 
O‘lchash  xatoliklari  turli  sabablarga  ko‘ra  turlicha  ko‘rinishda  namoyon 
bo‘lishi mumkin. Bu sabablar qatoriga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: 

 
o‘lchash  vositasidan  foydalanishda  uni  sozlashdan  yoki  sozlash 
darajasini siljishidan kelib chiquvchi sabablar; 

 
o‘lchash  ob’ektini  o‘lchash  joyiga  (pozitsiyasiga)  o‘rnatishdan  kelib 
chiquvchi sabablar; 

 
o‘lchash  vositalarining  zanjirida  o‘lchash  ma’lumotini  olish,  saqlash, 
o‘zgartirish va tavsiya etish bilan bog‘liq sabablar; 

 
o‘lchash  vositasi  va  ob’ektiga  nisbatan  tashqi  ta’sirlar  (temperatura 
yoki  bosimning  o‘zgarishi,  elektr  va  magnit  maydonlarining  ta’siri,  turli 
tebranishlar va hokazolar) dan kelib chiquvchi sabablar; 

 
o‘lchash ob’ektining xususiyatlaridan kelib chiquvchi sabablar; 

 
operatorning malakasi va holatiga bog‘liq sabablar va shu kabilar. 
O‘lchash  xatoliklarini  kelib  chiqish  sabablarini  tahlil  qilishda  eng  avvalo 
o‘lchash natijasiga salmoqli ta’sir etuvchilarini aniqlash lozim bo‘ladi. 
Agar  asbob  shu  sharoitdan  farqli  bo‘lgan  tashqi  sharoitda  ishlatilsa,  hosil 
bo‘ladigan xatolik qo‘shimcha xatolik deyiladi. 
Mohiyati,  tavsiflari,  o‘zgarish  xarakteriga  qarab  va  bartaraf  etish 
imkoniyatlariga ko‘ra: 
1)
 
muntazam xatoliklar; 
2)
 
tasodifiy xatoliklar; 
3)
 
qo‘pol xatoliklar yoki yanglishuv xatoliklarga bo‘linadi.