Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

l
 uzunligiga 
F 
 kuchi ta’sir etadi. Amper 
qonuniga muvofiq: 
F=BlwI
. 
Bunday  chulg‘mning  aktiv  qismiga  ta’sir  qiladigan  kuch  tufayli  
aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi. 
Qo‘zg‘aluvchan  g‘altakning  turg‘un  holati    aylantiruvchiva    teskari 
momentlarning teng bo‘lgan holida sodir bo‘ladi. 

---

 
24 
Magnitoelektrik    asboblar  faqat  o‘zgarmas  tokda    ishlaydi.    Shuning  uchun 
asbob  ko‘rsatkichi  kerakli  tomonga    burilishi  uchun  uni  zanjirga    ulashda 
o‘lchanayotgan kattalikning  ishorasiga  e’tibor  berish zarur. 
Magnitoelektrik  asbobning  sezgirligi  burilish  burchagi 
α
  ga  bog‘liq  emas, 
shuning uchun ham bunday asboblarning shkalasi bir tekis shkalalanadi. 
Magnitoelektrik    asboblar  o‘lchash    aniqligi  yuqori    bo‘lgan    asboblar 
turkumiga  kiradi.  Ular  0,1  aniqlik sinfigacha  yasalishi mumkin.  Ishchi havo 
oralig‘ida  magnit  maydonning  bir  tekis  taqsimlanganligi  darajalash  (graduiruvka) 
xatoligini  kamaytiradi.    O‘zining  magnit  maydoni  kuchli  bo‘lganidan  tashqi 
maydonlarning ta’siri sezilarsiz.  Haroratning o‘zgarishi tufayli yuzaga  keladigan 
xatolik maxsus sxemalar yordamida kompensasiyalanadi. 
Magnitoelektrik    asboblarning    afzalliklaridan  biri  ularning  yuqori 
sezgirligidir.  Sezgirligi bo‘yicha ular boshqa  asboblardan juda  ustun turadi. 
Masalan  0,1  mkA  gacha  to‘la  og‘ishli  magnitoelektrik  mikroampermetr 
mavjud  (M  95    rusumli,    aniqlik  sinfi    1,0).    Bunday    asboblarning  quvvat 
iste’moli  ham juda kam,    yuqori  o‘lchash  chegarasi   5   A   bo‘lgan   ampermetr  
0,3  Vt ga  yaqin quvvat iste’mol qiladi. 
Elektromagnit  asboblarda    aylantiruvchi  moment  o‘lchanayotgan  tok 
o‘tayotgan  g‘altak  magnit  maydonining  bir  yoki  bir  nechta    ferromagnit  o‘zak 
bilan  o‘zaro    ta’siri  natijasida  yuzaga    keladi.    Hozrgi  vaqtda    elektromagnit 
o‘lchash  mexanizmlarininig    asosan  uchta  turi  keng  qo‘llaniladi.  Bular  yassi 
g‘altakli,  aylanasimon  g‘altakli  va  magnit  o‘tkazgichli  elektromagnit  o‘lchash 
mexanizmlari.    3-rasmda    yassi  g‘altakli  elektromagnit  o‘lchash  mexanizmining 
sxema  tik  tuzilishi  ko‘rsatilgan.    G‘altak  1  dan  o‘lchash  zarur  bo‘lgan  tok 
o‘tganda    uning  magnit  maydoni  ta’sirida    magnit  yumshoq  materialdan 
tayyorlangan  2  o‘zak  g‘altakning  tortirqishiga    tortiladi  va  tegishli  burchakka 
buriladi.  

---

 
25 
 
3.3-rasm.  Elektromagnit o‘lchash mexanizmi:  1-qo‘zg‘almas g‘altak;  2-
qo‘zg‘aluvchan plastinka; 3 – spiralli  prujina; 4-o‘q(ko‘rsatkich bilan mustahkam 
bog‘liq). 
 
Magnit  oqimini  kuchaytirish  va  aylantiruvchi  momentni  rostlash  maqsadida 
qo‘zg‘almas  o‘zak  ko‘zda  tutiladi.    O‘zak  magnit  singdiruvchanligi  juda  yuqori  
(aylantiruvchi  momentni  oshirish  uchun)  va  koersitiv  kuchi  kichik(gisterezis 
tufayli  yuzaga  keladigan  xatolikni  kamaytirish  uchun)    bo‘lgan  materiallardan 
tayyorlanadi.    Elektromagnit  o‘lchash  mexanizmlarida  ko‘pincha  havoli  yoki 
suyuqlikli tinchlantirgichlar qo‘llaniladi.  
Aks  ta’sir  momentni  spiral  3  hosil  qiladi.  Ko‘rsatkich  o‘q  4  ga 
mahkamlangan.  
O‘lchash mexanizmining g‘altagidan o‘zgarmas tok o‘tganda uning  atrofida 
doimiy magnit maydoni hosil bo‘ladi. 
O‘lchanayotgan  kattalik  bilan  ko‘rsatkich  og‘ish  burchagi  o‘rtasidagi  
bog‘lanish  chiziqli  emas.    Shuning  uchun  elektromagni  asboblarning  shkalasi 
notekis.    Qo‘zg‘aluvchan  o‘zak  shaklini  tanlagan  holda  asbob  shkalasiniuning 
yuqorigi  chegara  qiymatining    15-20    foizidan  boshlab  tekisligini  ta’minlash 
mumkin.  Elektromagnit  asbob  o‘zgaruvchan  tok  zanjirlarida  qo‘llanilganda 
asbobning  metall  qismlarida  uyurma  toklar  hosil  bo‘ladi  va  ularning  maydoni 
g‘altak  magnit  maydonini  bir  muncha  kamaytirishi  natijasida  xatolik  yuzaga 
keladi. 

---

 
26 
Elektromagnit  asboblar  sezgirligi  magnitoelektrik  asboblar  sezgirligidan 
ancha  past,    quvvat  iste’moli  esa  juda  katta.    Elektromagnit  asboblarda  tashqi 
harorat o‘zgarishining ta’siri ham magnitoelektrik asboblarga nisbatan juda katta.  
Tashqi  maydonning  ta’siri  astatik  usul  yordamida  keskin  kamaytirilishi 
mumkin.  
Bu  usulga  ko‘ra  bitta  o‘qqa  ikkita  ferromagnit  o‘zak  mahkamlangan  bo‘lib, 
ularning har biri o‘zining g‘altagiga maydon ta’sirida tortilish imkoniyatiga ega.  
G‘altaklar bir xil bo‘lib o‘zaro ketma-ket va induktiv jihatdan qarama-qarshi 
ulangan.    Buning  natijasida  bitta  g‘altakda  uning  xususiy  maydoni  bilan  tashqi 
magnit 
maydon 
qo‘shilsa, 
ikkinchi 
g‘altakda 
ular 
ayriladi. 
Natijada 
qo‘zg‘aluvchan  o‘qqa  ta’sir  etayotgan  moment  qiymatiga  tashqi  maydon  ta’sir 
ko‘rsatmaydi.    Berk  magnit  o‘tkazgichli  elektromagnit  asboblarning  xususiy 
magnit  maydoni  kuchli  bo‘lganligi  sababli  ularning  o‘lchashiga  tashqi 
maydonlarning ta’siri uncha sezilmaydi.