|
3.Soliq munosabatlarini boshqarish tizimida soliq ma‟murchiligining
huquqiy asoslari.
Har qanday tizimning (sohaning) mukammal faoliyat yuritishi, ushbu tizimni
tartibga solib turuvchi huquqiy asoslarning mukammal, bekamu-ko‘st, puxta va
pishiq ishlab chiqilganligiga bog‗liq bo‘ladi.
Shunday ekan, soliq ma‘murchiligining samarali faoliyat yuritishi ham ko‘p
jihatdan uni huquqiy bazasining mustahkamligi bilan ifodalanadi va unga soliq
qonunchiligi orqali shakl beriladi.
Soliq
ma‘murchiligining
hukuqiy asoslari deganda, soliqqa oid
munosabatlarni huquqiy tartibga solishga xizmat qiluvchi, davlat idoralari
tomonidai qabul qilingan, hamma uchun majburiy bajarilishi lozimligi belgilangan,
davlatning zo‘rlik kuchi bilan ta‘minlangan qonuniylik hujjatlari tushuniladi.
O‘zbekiston Respublikasi soliq ma‘murchiligining huquqiy asoslarini ikki
guruhga: qonunlar va qonun ostidagi meyoriy hujjatlari
guruhlariga bo‘linadi.
Soliq munosabatlarini tartibga solishda qonun me‘yorlari yetakchi va belgilovchi
ahamiyatga ega, chunki soliqlarni joriy etish, to‘lashga oid masalalar qonunlar bilan
belgilanadi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi barcha huquq sohalari ushun, shu jumladan soliq huquqi fani uchun
ham bosh yuridik manba bo‘lib hisoblanadi. Jumladan, Konstitutsiyaning 51-
moddasida «Fuqarolar qonun bilan belgilangan soliqlar va mahalliy yigimlarni
to‘lashga majburdirlar» deyiladi va shu bilan soliq munosabatlari jamiyatdagi etakchi
munosabatlardan ekanligi e‘lon qilinadi.
2.O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi. O‘zbekiston Respublikasining
Soliq kodeksi soliq ma‘murchiligining huquqiy asoslarining ikkinchi eng muhim
manbai hisoblanadi va soliq munosabatlarini tartibga solib borish aynan ushbu qonun
hujati orqali amalga oshiriladi.
23
3.O‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to‘g‗risida»gi Qonuni.
O‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to‘g‗risida»gi Qonuni
mamlakatimizda soliq to‘g‗risidagi vonun hujjatlarining to‘g‗ri amal qilishini
ta‘minlovchi va nazorat qiluvchi organ hisoblangan davlat soliq xizmati organlari
faoliyatini tartibga solib boradi.
4.O‘zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyat organlari
to‘g‗risida»gi Qonuni. O‘zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyat
organlari to‘g‗risida»gi Qonuniga ko‘ra (6-modda) mahalliy davlat hokimiyati idoralari
xalq deputatlari, viloyat, shahar, tuman kengashlari, viloyat, tuman, shahar hokimlari)
o‘z vakolatlari doirasida qaror va farmoyishlar chiqarishlari mumkin va ushbu hujjatlar
ham soliq ma‘murchiligi manbai sanaladi. Shuningdek, mahalliy davlat hokimiyati
organlarining soliq va soliqqa tortishga doir qaror va farmoyishlari ham joylarda soliq
munosabatlarini amaliyotda qo‘llashda muhim asoslar hisoblanadi.
Soliq ma‘murchiligining huquqiy asoslari sanaluvchi qonun ostidagi meyoriy
hujjatlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1.O‘zbekiston Rsspublikasi Prezidenti va hukumatining Farmon va qarorlari.
O‘zbekiston Rsspublikasi Prezidenti va hukumatining Farmon va qarorlari ham, soliq
ma‘murchiligining huquqiy manbalari orasida muhim o‘rin tutadi. Farmon va qarorlar
bilan me‘yorlar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi sessiyasida muhokama etilib,
tasdiqlangach qonun kuchiga ega bo‘ladi. Mazkur hujjatlar vositasida soliqqa oid
muhim qoidalar, imtiyozlar, cheklashlar muayyan huquqiy rejim joriy etiladi va bekor
qilinadi.
2.O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasi, Respublika
Markaziy bankining qarorlari bilan tasdiqlanib, Adliya vazirligida ro‘yxatdan
o‘tkazigan meyoriy hujjatlar. O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, Davlat soliq
qo‘mitasi, Respublika Markaziy bankining qarorlari bilan tasdiqlanib, Adliya
vazirligida ro‘yxatdan o‘tkazigan meyoriy hujjatlari ham soliq munosabatlarini
amaliyotda qo‘llashda, soliq ma‘murchiligining huquqiy asoslarida salmoqli o‘rin
tutadi.
24
3.O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi va Oliy xo‘jalik sudi plenumi qarorlari.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi va Oliy xo‘jalik sudi tomonidan soliqqa oid ishlarni
ko‘rish yuzasidan sud amaliyotini umumlashtirish asosida soliq qonunlarini qo‘llash
bo‘yicha qarorlari ham soliq ma‘murchiligini huquqiy asoslari bo‘ladi.
Shuni ta‘kidlash joizki, soliq ma‘murchiligini yuqorida sanab o‘tilgan huquqiy
hujjatlar bilan bir qatorda soliq munosabatlarida O‘zbekiston Respublikasining xorijiy
mamakatlar va norezidentlar bilan amaga oshirilganda xalqaro normalar ham
qo‘llaniladi.
Biz yuqorida soliq ma‘murchiligining boshqaruv tizimi xususida fikr
yuritganimizda, boshqaruv sub‘ektlari deyilganda, tegishli huquq va majburiyatlarga
ega bo‘lgan tashkiliy-huquqiy asosda tashkil etilgan ma‘muriy organlar tushunilishini
ta‘kidladik.
Soliq munosabatlarini boshqarish tizimida soliq ma‘murchiligi boshqaruv tizimi
sub‘ektlarining huquqiy asoslarini quyidagilar tashkil etadi:
O‘zbekiston Respublikasining 1997 yil 29 avgustdagi ―Davlat soliq xizmati
to‘g‗risida‖gi Qonuni;
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining ―Davlat soliq xizmati
organlari faoliyatini takomillashtirish to‘g‗risida‖gi 2000 yil 13 martdagi 87-sonli
qarori;
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining ―Davlat soliq organlari
faoliyatini hukukiy tartibga solinishini takomillashtirish to‘g‗risida‖gi 2000 yil 5
maydagi 180-sonli qarori bilan tasdiqlangan;
―O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi to‘g‗risida‖gi Nizom.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ― soliq mam‘muriyatchiligini tubdan
takomillashtirish,soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning yig‘iluvchanligini oshirish
chora tadbirlari to‘g‘risida‖ gi 2017 yil 18 iyuldagi 5116-farmoni.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ― O‘zbekiston Respublikasining
soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi to‘g‘risida‖gi 2018 yil 29 iyundagi 5468-
farmoni.
25
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ― Asosiy makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlar va budjet parametrlari to‘g‘risida‖gi 2018 yil 28 dekabrdagi 4086-qarori.
Do'stlaringiz bilan baham: |
