Учебное пособие для студентов первого курса 5120100 «Филология и преподавание языка»

V.Gumboldtning lingvistik antinomiyalari 
 
Til bir butun holda o‘zaro qarama-qarshi birliklar munosabatidan 
tashkil topadi. Bu esa o‘z navbatida tildagi antinomiyalarni taqoza etadi. 
1.Til va tafakkur antinomiyasi. 
Tilsiz tafakkur, tafakkursiz til bo‘lmaydi. Har ikkalasi bir-birining 
taraqqiyoti uchun xizmat qiladi. Inson faoliyatida til va tafakkur bir-
biridan ajralgan holda yashamaydi. 
2.Tilning faoliyat va oldingi avlod faoliyatining mahsuli ekani 
antinomiyasi. 
Til bir tomondan, bir kishi tomonidan nutq jarayonida yaratilgan 
narsa, ya’ni nutq jarayonida yaratilayotgan mahsulot sanaladi. Ikkinchi 
tomondan, til bu oldingi avlod faoliyati natijasi, jamiyatning mahsuli va 
merosidir. 
3.Til va nutq antinomiyasi. 
V.Gumboldt til va nutqning boshqa boshqa narsa ekanligi haqidagi 
g‘oyani olg‘a tashlaydi. Til – nutq antinomiyasi tilning faoliyati mahsuli 
antinomiyasi bilan uzviy aloqadordir. 
4.Nutq va tushunish antinomiyasi. 

---

13 
Nutq va tushunish bu til faoliyatining turli shakllari, nutqiy 
qobiliyatning ikki tomoni sanaladi. So‘z faqat bir kishi nutqidagina aniq 
ma’nosiga ega bo‘ladi. Jonli nutqda hech kim bir so‘zni aniq bir 
ma’noda tushunmaydi.
5.Tilda ob’ektivlik va sub’ektivlik antinomiyasi. 
Bir tomondan, yakka shaxs tilni oldingi avloddan tayyor holda 
qabul qiladi, ikkinchi tomondan, nutq jarayonida uni qayta yaratadi.
6.Tilda ijtimoiylik va individuallik antinomiyasi. 
Tilni butun bir xalq yaratadi. Ammo yakka har bir kishining 
tafakkurida yashaydi. Alohida shaxslar nutqida voqelanadi. Shu sabab 
ham, tilda ijtimoiylik va individuallik antinomiyasi mavjuddir. 
7.Tilda zaruriylik va erkinlik antinomiyasi.
 
Til avloddan avlodga beriladi. Ayni paytda har bir shaxs va avlod 
uzluksiz individualdir. Ijtimoiy holda tildan foydalanish paytida har bir 
shaxs tilga ta’sir qiladi va unga yangi elementlar olib kiradi. Bu esa tilda 
zaruriylik va erkinlik antinomiyasini taqoza qiladi. 
8.Belgining 
erkinligi 
va 
til 
elementlarining 
motivlangani 
antinomiyasi. 
V.Gumboldt so‘z sezgi a’zolarimizga ta’sir qiluvchi narsaning 
ekvivalenti emas deydi. Shu sabab ham bir narsani hamma tilda har xil 
so‘z bilan nomlaymiz. Bu esa so‘zning erkinlik belgisini ta’minlaydi. Til 
elementlari tilning ichki qonuniyatlariga, strukturasiga moslashadi. Bu 
esa tilda belgining erkinligi va til elementining motivlanganlik 
antinomiyasining mavjudligini ko‘rsatadi. 
9.Tilda umumiylik va alohidalik antinomiyasi. 
Til bir vaqtning o‘zida alohida shaxsga hamda butun bir jamiyatga 
mansub bo‘ladi. Til har bir shaxsning ongida yashaydi, taraqqiy etadi. 
Shu bilan birga til alohida bir shaxsga emas, butun bir jamiyatga 
taaluqlidir.